Đặc sắc lễ cầu an, cầu phúc của đồng bào dân tộc Tày

Trong khuôn khổ các hoạt động chào mừng Ngày Văn hóa các dân tộc Việt Nam năm 2022, ngày 16/4/2022 tại Làng Văn hóa – Du lịch các dân tộc Việt Nam ( Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội), đồng bào dân tộc Tày đến từ tỉnh Thái Nguyên đã tổ chức tái hiện Lễ cầu an, cầu phúc đặc sắc của dân tộc mình.

Lễ cầu an, cầu phúc là một sinh hoạt dân gian gắn bó mật thiết với cộng đồng người Tày. Lễ được tổ chức vào cuối tháng Giêng đầu tháng Hai âm lịch hằng năm. Đây là dịp để mọi người tụ họp, giao lưu thể hiện niềm thành kính với thần linh, tổ tiên, biểu đạt ước vọng trong sáng của về một cuộc sống hạnh phúc, an bình, no ấm… Đây là một hoạt động văn hóa tín ngưỡng đặc sắc, một sinh hoạt văn hóa dân gian không thể thiếu của đồng bào Tày vùng cao phía Bắc, mỗi khi xuân về.

Lễ Cầu an của người Tày trước kia thường được tổ chức khi đêm xuống và làm trọn một đêm, nhưng ngày nay, nghi lễ này đã chuyển sang ngày, cũng là do điều chỉnh theo sinh hoạt thường nhật, theo nhu cầu của gia chủ. Việc thực hiện vào ban ngày giúp đảm bảo sức khỏe cho gia chủ và thầy cúng.

Với người Tày, lễ Cầu an là một nghi lễ hết sức quan trọng đầu năm, người Tày quan niệm, khi làm lễ này rồi thì sẽ được các đấng siêu nhiên, được những Pụt Luông (Phật lớn) và Đẳm (tổ tiên) phù trợ, hổ vồ không trúng, rắn cắn không vào, xuống nước tự nổi, làm gì được nấy… Lễ cầu an, cầu phúc thường được đồng bào Tày tổ chức trong nhà, tại gia đình của chủ nhà. Mặc dù gia chủ có thể không mời hoặc mời rất ít, chủ yếu là anh em trong nhà song khi làm lễ, bà con trong bản lại thường đến rất đông, việc góp mặt của bà con trong bản chính là thể hiện sự quan tâm chia sẻ giữa con người với con người.

Trong nghi lễ cầu an, cầu phúc tùy thuộc thầy là dòng Pựt, Then hay Mo… thì nhạc cụ thực hiện và bài cúng cũng theo dòng đó. Cũng có những thầy sẽ thực hiện được cả ba phần Pựt, Then, Mo. Ở mỗi phần sẽ có những nội dung khác nhau, ta có thể cảm nhận được rõ rệt sự có mặt của các đấng siêu nhiên, cảm nhận được từng trường đoạn với những khúc tấu khi thủ thỉ lúc hào sảng của ông thầy.

Tại lễ Cầu an có Nàng hương (Chậu Slay), chàng Khóa. Nàng hương, người sẽ giúp lễ thầy, phải là người con gái thùy mị, nết na, trong trắng và đặc biệt phải chưa chồng.

Khi xem các thầy thực hiện lễ Cầu an, sẽ có hai sự cảm nhận trong không gian nhà sàn, đó vừa là không gian của văn hóa tâm linh, vừa là không gian nghệ thuật của một tộc người với đầy đủ các quan niệm về vũ trụ, nhân sinh.

Về không gian diễn xướng tâm linh có sự phân biệt rõ ràng: nả nưa (phía trên bếp lửa, đối diện chạn bát, thường là trước ban thờ) là nơi thầy, người phụ lễ (chậu slay/Nàng hương) và chủ nhà thực hiện nghi lễ. Còn Nả khoang (phía trái và phải lấy bếp làm trung tâm) là dành cho anh em họ mạc, bà con thôn bản đến dự. Nả tẩu (Phía dưới, đối diện với nả nưa) là nơi của chị em, đàn bà con gái. Không gian ấy được phân chia theo trật tự rõ ràng, chỉ cần nhìn vào đó có thể nhận biết vai trò, vị thế của từng người.

Lễ cầu an của đồng bào Tày là một trong những đặc sắc còn giữ lại được trong đời sống tinh thần và phát triển cao trên cơ sở nền tảng tâm linh và nghệ thuật diễn xướng. Đó cũng chính là lý do để mỗi khi tết đến xuân về, đồng bào Tày lại nô nức chuẩn bị mở và dự lễ cầu an với một niềm thành kính hướng về tổ tiên và cầu mong một năm mới an bình, no ấm.

Hoàng Tâm