Tái hiện Nghi thức cúng Then cầu an của dân tộc Tày

Nằm trong khuôn khổ các hoạt động tháng 4 "Sắc màu văn hóa các dân tộc Việt Nam", ngày 9/4, tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội), đồng bào dân tộc Tày đến từ tỉnh Thái Nguyên đã tổ chức nghi thức cúng Then cầu an theo truyền thống của bà con.

Cúng Then là một trong những nghi lễ thiêng liêng nhất trong đời sống tâm linh của đồng bào dân tộc Tày. Đây là cầu nối tâm linh kết giao giữa con người và thần tiên để con người thể hiện những ước mơ cao đẹp trong cuộc sống. Từ xa xưa đến nay, người Tày trong các làng bản duy trì nghi lễ cúng Then như một hoạt động tâm linh gắn liền với những quan niệm nhân sinh trong cuộc sống của con người, là không gian kết nối giữa con người với ba tầng Mường là Mường nước, Mường đất, Mường trời, nơi con người gửi gắm những mong ước về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Tùy vào mỗi địa phương thì cách thức tổ chức nghi lễ cúng Then cũng khác nhau. Đồng thời, cúng Then có nhiều nghi lễ khác nhau, tùy thuộc vào nguyện vọng của từng gia đình mà tổ chức lễ cúng. Có lễ Then cấp sắc, cúng Then giải hạn, lễ cúng mụ, lễ cúng tổ tiên, Then gọi vía, Then cầu an, lễ cúng nối số, kéo số... Căn cứ vào lễ cúng đó mà gia chủ chọn mời thầy Mo, thầy Tào hay thầy Then về giúp gia đình làm lễ.

Thầy Then trong trang phục mũ áo Then sẽ tấu đọc lời cúng Then cùng với các động tác luân phiên các nhạc cụ. Khi thì đánh đàn tính, lúc thì tay trái cầm quạt, tay phải cầm chùm quả nhạc, vừa vung quạt, vừa xóc chùm quả nhạc, vừa đưa nghiêng, cúi người theo nhịp. Cứ như thế, đều đều các động tác, thầy Then sẽ thực hiện các bài cúng theo từng ngôi thứ trong tín ngưỡng cúng Then.

Nghi thức đầu tiên trong cúng Then là cầu an. Thầy Then sẽ thực hiện việc thỉnh ba hồi chuông mời chư thiên, chư thánh, mời tổ sư, tổ nghề nhà thầy xin phép được làm chủ lễ cầu an cho gia chủ.

Sau đó, thầy Then xin tổ sư được mặc áo, mũ thầy để hành lễ. Lời khấn then như sau:

Kính xin tổ sư nghề
cho con được mặc áo
mặc mũ để hành lễ.
Giơ quạt lên thông đường hanh gió
Em uống rượu hôm trước
Chị uống rượu hôm sau
Rượu này là tinh khiết
Được chưng cất kĩ càng
Mời Then cùng thưởng thức

Sau khi đã xong nghi thức xin mặc áo, mũ thầy để hành lễ, thầy sẽ thực hiện nghi thức quét nhà tẩy uế cho gia chủ. Lời khấn như sau:

Đây quạt thánh của Then
Quạt bay điều ô uế
Quét đi điều xui xẻo
Quét sạch bụi bẩn này

Thầy Then thực hiện việc điều binh, khiển tướng đi qua các cung, các cửa nhà để xin cầu các thánh gia hộ độ trì cho tín chủ bình an, khang thái, cầu cho mùa màng bội thu tươi tốt.

Sau khi thầy tiến hành lễ thánh xong thì khao tổ tiên nhà tín chủ và thầy buộc chỉ cầm vía cho gia đình.

Tiến lễ xong, thầy thực hiện nghi thức hồi binh, hồi mạ hồi cung và hóa kim ngân, áo quần, đồ lễ.

Phương Loan