Trong khuôn khổ Ngày hội “Sắc xuân trên mọi miền Tổ quốc” năm 2022, tại Làng Văn hóa – Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội) đồng bào dân tộc Lô Lô ở thôn Sảng Pả A, thị Trấn Mèo Vạc, huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang đã tổ chức tái hiện trích đoạn Lễ cúng tổ tiên đặc sắc của dân tộc mình.
Lễ cúng tổ tiên là một trong những sinh hoạt thuộc các nghi lễ vòng đời của dân tộc Lô Lô, mang tính giáo dục cộng đồng hướng về nguồn cội, biết ơn tổ tiên, giáo dục đạo lý uống nước nhớ nguồn, tạo sự cố kết cộng đồng gia đình, dòng họ, làng bản. Sau khi hết một năm để chào đón năm mới, cầu cho mưa thuận, gió hoà, bà con dân bản, gia đình dồi dào sức khoẻ, không ốm đau bệnh tật và nhà nhà, mọi người sống đoàn kết, hạnh phúc.
Trước khi vào lễ cúng tổ tiên, người Lô Lô có phong tục dán giấy lên tất cả các cột trong nhà. Ảnh: Hoàng Tâm -DTMN
Thường thì thời gian tổ chức nghi lễ này bắt đầu từ ngày 25 - 30 tháng Chạp, các hộ gia đình sẽ tổ chức cúng tại nhà.
Lễ vật trong lễ cúng tổ tiên. Ảnh: Hoàng Tâm - DTMN
Trong những sinh hoạt dân gian thì Lễ cúng tổ tiên là nghi lễ quan trọng của người Lô Lô. Theo phong tục, khi gia đình có người chết từ 3 đến 4 năm, người con trưởng trong gia đình sẽ lập bàn thờ tổ tiên (ông tổ "dùy khế") và rước hồn lên bàn thờ, lập bài vị (hình người) để thờ cúng. Người Lô Lô cho rằng, tổ tiên là những người thuộc các thế hệ trước, đã sinh ra mình và chia thành hai hệ: tổ tiên gần (dùy khế) - các ông tổ 3 đến 4 đời và tổ tiên xa (pờ xi) - những ông tổ từ đời thứ 5 hoặc thứ 6 trở đi. Các gia đình Lô Lô thường lập bàn thờ tổ tiên ở sát vách của gian giữa, đối diện cửa chính, có những hình nhân bằng gỗ, được cắm hoặc cài ở vách phía trên bàn thờ để tượng trưng cho linh hồn tổ tiên.
Thầy cúng thắp hương xin phép thần linh, tổ tiên để bắt đâu tiến hành lễ cúng. Ảnh: Hoàng Tâm -DTMN
Lễ vật chính trong lễ cúng là 1 đầu lợn, 1 con gà, 3 chén rượu, xôi, hoa quả, tiền vàng.... sau đó gia chủ mời thầy cúng và chuẩn bị các điều kiện cần thiết để làm lễ. Thấy cúng chính làm thủ tục cúng trước sự chứng kiến của dòng họ và cộng đồng.
Thầy cúng thắp hương mong tổ tiên phù hộ cho gia chủ. Ảnh: Hoàng Tâm - DTMN
Lễ cúng tổ tiên của người Lô Lô gồm 3 phần chính: Lễ hiến tế, Lễ tưởng nhớ và Lễ tiễn đưa tổ tiên.
Thầy cúng rót rượu mời tổ tiên. Ảnh: Hoàng Tâm - DTMN
Đầu tiên là nghi lễ hiến tế tổ tiên: thầy cúng chính làm thủ tục cúng trước sự chứng kiến của dòng họ và cộng đồng để báo cáo, mời tổ tiên về dự lễ và hưởng lễ vật do con cháu dâng lên.
Thầy cúng thực hiện nghi lễ cúng trước sự chứng kiến của dòng họ và cộng đồng. Ảnh: Hoàng Tâm - DTMN
Sau đó, nghi thức đánh trống đồng được tiến hành. Nhờ niềm tin tâm linh và lòng nhiệt tình mà suốt một ngày lễ, đoàn múa nghi lễ vẫn múa dẻo, nhịp nhàng theo nhịp trống, không hề thấy mệt mỏi.
Cuối cùng là nghi lễ đưa tiễn tổ tiên: Lễ tiễn đưa tổ tiên được bắt đầu trong tiếng trống đồng. Giữa sân, gia chủ đốt một đống lửa lớn và thầy cúng thưa với tổ tiên về việc “con cháu dâng lễ vật phẩm, tiền, vàng để tiễn đưa tổ tiên trở về trời; xin tổ tiên nhận lễ vật do con cháu trong dòng họ dâng lên, người dẫn đường đã có, tổ tiên hãy về trời và hãy phù hộ cho con cháu ở trần gian, tổ tiên hãy yên tâm ở cõi vĩnh hằng...”. Sau đó, thầy cúng đốt tiền, vàng và lễ cúng kết thúc vào lúc rạng sáng hôm sau.
Thầy cúng thực hiện nghi lễ cúng. Ảnh: Hoàng Tâm - DTMN
Thầy cúng thực hiện nghi lễ hóa tiền vàng. Ảnh: Hoàng Tâm - DTMN
Lễ vật sau khi hiến tế tổ tiên được chế biến thành các món ăn và chia đều để cảm ơn những người đã giúp dòng họ làm lễ, như thầy cúng, người hoá trang Ma cỏ, đầu bếp, người đánh trống đồng, người cho mượn trống đồng… và mời mọi người đến dự lễ ăn cơm, uống rượu chia vui với gia đình.
Sau khi làm lễ, thầy cúng đánh tiếng trống đồng tâm linh đầu tiên để báo hiệu lễ cúng đã hoàn thành, mọi người bắt đầu vào phần hội. Ảnh: Hoàng Tâm -DTMN
Bà con đồng bào dân tộc Lô Lô tham gia phần hội với điệu nhảy sạp đặc sắc. Ảnh: Hoảng Tâm - DTMN
Bà con đồng bào dân tộc Lô Lô với những điệu múa truyền thống trong phần hội sau lễ cúng tổ tiên đặc sắc. Ảnh: Hoàng Tâm - DTMN
Dân tộc Lô Lô luôn có quan niệm “Mọi vật có thể đổi thay theo năm tháng, nhưng giá trị bản sắc văn hóa không thể phai mờ” vì vậy họ luôn gìn giữ những nét riêng vốn có, truyền thụ lại những phong tục, tập quán cho con cháu trong gia đình, dòng họ. Trong không gian văn hóa độc đáo cổ xưa - dân tộc Lô Lô có số dân ít nhất trong các dân tộc Việt Nam hiện nay, nghi lễ cúng tổ tiên là nghi lễ mang tính thiêng liêng, cùng với trống đồng, điệu nhảy, điệu múa, trang phục... tất cả đều đặc sắc, độc đáo đầy chất nghệ thuật của riêng đồng bào dân tộc Lô Lô.
Hoàng Tâm
