 |
| Nhà sàn truyền thống của người Tày |
Sau khi làm xong nhà, gia chủ chọn ngày lành, giờ lành để làm lễ vào nhà mới. Chủ nhà nhờ người có gia đình mẫu mực, thành đạt nhóm bếp lửa tượng trưng đem sinh khí đến cho căn nhà. Chủ nhà lấy hai cây mía còn cả ngọn để trước bàn thờ, gốc được cắm vào bình nước tượng trưng cho sự sống, hạnh phúc khi có nhà mới. Nếu là nhà sàn, chủ nhà sẽ lấy nắm thóc nếp đặt trên kèo gỗ ngang mái nhà mang ý nghĩa tượng trưng cho sự ấm no, thịnh vượng. Thầy cúng được mời đến lập bàn thờ, dâng lễ, xua đuổi ma quỷ, báo với thần thổ địa, thần sông... về ngôi nhà mới và cầu bình an cho gia đình. Gia chủ có mâm cơm cúng tổ tiên, đốt hương cắm ở mỗi cột nhà mang ý nghĩa cảm ơn cột đã chống đỡ mọi thứ để che chở cho con cháu trong gia đình. Trên bàn thờ tổ tiên nhà mới phải lấy từ 5 - 10 cán hương gói giấy đỏ từ bàn thờ cũ mang cắm vào bát hương mới, lấy tro nóng ở giữa bếp về để vào bát hương.
Khi hoàn thành các nghi thức vào nhà mới, gia chủ cùng họ hàng, anh em, bạn bè thân hữu tới ăn cơm mừng tân gia. Khách đến dự đều có lễ mừng, như: rượu, gạo, câu đối, tiền... Lễ mừng nhà mới còn là dịp để những người có chữ nghĩa, am hiểu phong tục có dịp cất những lời hát mừng, chúc tụng nhà mới cho gia chủ.
Vì thế các bài hát mừng nhà mới thường mở đầu là những lời cảm ơn mọi người đã góp sức để dựng nhà: Co mạy tứn pác ngàn/tằng bản au mà tó/tó phần ăn rườn luông/dú siên niền vạn rí... Tạm dịch: Cây gỗ ở trên ngàn/cả bản rước về dựng/dựng thành ngôi nhà lớn/ở muôn vạn nghìn năm... Lời hát kể lại những công đoạn làm nhà từ khai thác gỗ, dựng nhà, làm ngói, đóng rui mè, lợp mái... với cách kể mộc mạc: Slam cần thư theo nhịp/slíp cần thư theo lam/hàng sliêu đống chính trang/tài thượng lương khửn cón/cáp chỉ lồng gặp re/tồng đúc rẻ tua luồng/ngọa mùng tin tỏ khửn/tồng ăn pích tua phung... Tạm dịch: Ba người giữ cột quân/mười người đỡ một cái/hàng cột cái thẳng rồi/đỡ thượng lương lên trước/hàng rui rải song song/tựa xương sườn của rồng/ngói lợp chân lên đỉnh/như lông cánh phượng xinh... Gợi lại nỗi khó nhọc trong quá trình làm nhà để cùng nhau chia sẻ nỗi vất vả cũng như kỷ niệm về niềm vui khi có được thành quả là ngôi nhà mới. Khen ngợi thợ vất vả, giỏi giang dựng nên ngôi nhà đẹp đẽ, khang trang: Sảng ké tẳng rườn chăn cao quán/vằn nảy mọi lỏ xong đàng hoàng/cần pây cần tẻo sày dẳn cạ/rườn khăm lảng thí bặng rườn quan... Tạm dịch: Thợ cả dựng nhà thật vất vả/hôm nay mọi việc đã đàng hoàng/kẻ lại người qua đều tấm tắc/nhà ai như thể đại thế gia... Ca ngợi thành quả lao động, sự ăn ở đức độ, mừng cho gia chủ chọn được đất lành để dựng nên ngôi nhà đẹp và chúc gia chủ sống trong ngôi nhà mới an lành, may mắn, làm ăn phát đạt, con cái thảo hiền: Rườn dé tẳng mà trúng tỉ đây/trúng tỉ tua luồng tha ngám khay/lục nhình xuất Anh Đài/lục sài phần hảo hán... Tạm dịch: Nhà ông dựng đúng chỗ đất lành/Trúng nơi con rồng mới mở mắt/Xuất gái như Anh Đài/Trai sẽ thành hảo hán...
Phong tục mừng nhà mới của người Tày ở Cao Bằng nhằm chúc tụng gia đình, họ hàng, làng bản mọi người đều mạnh khỏe, yên vui và làm ăn phát đạt. Qua đó, giáo dục mọi người nhận thức được những giá trị của lao động, quý trọng tình bạn, tình anh em, cộng đồng.
Để giữ gìn và phát huy những nét văn hóa giàu bản sắc trong lễ mừng nhà mới của người Tày ở Cao Bằng thì việc tổ chức theo nếp sống mới nên được đưa vào hương ước của mỗi xóm, làng sao cho lễ mừng nhà mới vừa thực hiện đầy đủ các nghi lễ cổ truyền vừa vui vẻ, tiết kiệm lại gắn kết được tình làng nghĩa xóm. Đó là một trong những việc làm để góp phần xây dựng nông thôn mới văn minh, tiến bộ.
Khi hoàn thành các nghi thức vào nhà mới, gia chủ cùng họ hàng, anh em, bạn bè thân hữu tới ăn cơm mừng tân gia. Khách đến dự đều có lễ mừng, như: rượu, gạo, câu đối, tiền... Lễ mừng nhà mới còn là dịp để những người có chữ nghĩa, am hiểu phong tục có dịp cất những lời hát mừng, chúc tụng nhà mới cho gia chủ.
Vì thế các bài hát mừng nhà mới thường mở đầu là những lời cảm ơn mọi người đã góp sức để dựng nhà: Co mạy tứn pác ngàn/tằng bản au mà tó/tó phần ăn rườn luông/dú siên niền vạn rí... Tạm dịch: Cây gỗ ở trên ngàn/cả bản rước về dựng/dựng thành ngôi nhà lớn/ở muôn vạn nghìn năm... Lời hát kể lại những công đoạn làm nhà từ khai thác gỗ, dựng nhà, làm ngói, đóng rui mè, lợp mái... với cách kể mộc mạc: Slam cần thư theo nhịp/slíp cần thư theo lam/hàng sliêu đống chính trang/tài thượng lương khửn cón/cáp chỉ lồng gặp re/tồng đúc rẻ tua luồng/ngọa mùng tin tỏ khửn/tồng ăn pích tua phung... Tạm dịch: Ba người giữ cột quân/mười người đỡ một cái/hàng cột cái thẳng rồi/đỡ thượng lương lên trước/hàng rui rải song song/tựa xương sườn của rồng/ngói lợp chân lên đỉnh/như lông cánh phượng xinh... Gợi lại nỗi khó nhọc trong quá trình làm nhà để cùng nhau chia sẻ nỗi vất vả cũng như kỷ niệm về niềm vui khi có được thành quả là ngôi nhà mới. Khen ngợi thợ vất vả, giỏi giang dựng nên ngôi nhà đẹp đẽ, khang trang: Sảng ké tẳng rườn chăn cao quán/vằn nảy mọi lỏ xong đàng hoàng/cần pây cần tẻo sày dẳn cạ/rườn khăm lảng thí bặng rườn quan... Tạm dịch: Thợ cả dựng nhà thật vất vả/hôm nay mọi việc đã đàng hoàng/kẻ lại người qua đều tấm tắc/nhà ai như thể đại thế gia... Ca ngợi thành quả lao động, sự ăn ở đức độ, mừng cho gia chủ chọn được đất lành để dựng nên ngôi nhà đẹp và chúc gia chủ sống trong ngôi nhà mới an lành, may mắn, làm ăn phát đạt, con cái thảo hiền: Rườn dé tẳng mà trúng tỉ đây/trúng tỉ tua luồng tha ngám khay/lục nhình xuất Anh Đài/lục sài phần hảo hán... Tạm dịch: Nhà ông dựng đúng chỗ đất lành/Trúng nơi con rồng mới mở mắt/Xuất gái như Anh Đài/Trai sẽ thành hảo hán...
Phong tục mừng nhà mới của người Tày ở Cao Bằng nhằm chúc tụng gia đình, họ hàng, làng bản mọi người đều mạnh khỏe, yên vui và làm ăn phát đạt. Qua đó, giáo dục mọi người nhận thức được những giá trị của lao động, quý trọng tình bạn, tình anh em, cộng đồng.
Để giữ gìn và phát huy những nét văn hóa giàu bản sắc trong lễ mừng nhà mới của người Tày ở Cao Bằng thì việc tổ chức theo nếp sống mới nên được đưa vào hương ước của mỗi xóm, làng sao cho lễ mừng nhà mới vừa thực hiện đầy đủ các nghi lễ cổ truyền vừa vui vẻ, tiết kiệm lại gắn kết được tình làng nghĩa xóm. Đó là một trong những việc làm để góp phần xây dựng nông thôn mới văn minh, tiến bộ.
Theo baocaobang.vn
