Chè shan tuyết Y Tý - tinh hoa của đại ngàn

Nằm ở độ cao 2.000 m so với mực nước biển, vùng biên Y Tý (huyện Bát Xát, Lào Cai) không chỉ được tạo hóa ban tặng những tuyệt tác thiên nhiên kỳ vĩ, thơ mộng, khí hậu mát mẻ mà còn có những cây chè trăm tuổi, được ví như “kho báu xanh” của đất trời.

Xã Y Tý được chia thành 15 thôn bản, trong đó thôn Sim San và Hồng Ngài là nơi có nhiều những cây chè shan tuyết cổ thụ nhất. Đến với vùng đất Sim San, Hồng Ngài, không khó để bắt gặp những hình ảnh đồng bào Dao đỏ, đồng bào Mông hái lượm những búp chè non mơn mởn với tuyết trắng phủ đầy lá. Nhìn lên những sườn núi, mảnh đồi, những cây chè shan tuyết có thân xù xì phủ đầy rêu trắng muốt. Búp chè shan tuyết phủ một lớp lông mịn màng, trắng như tuyết, có màu hơi xám, chứ không xanh rì như búp chè dưới xuôi. Những cây chè ở đây thân đều to và có độ cao đến vài mét.

Ghé thăm nhà anh Tẩn Láo San người Dao đỏ ở thôn Sim San 1 để chứng kiến quy trình sản xuất trà từ chè Shan tuyết. Mỗi loại trà có một công đoạn và cách làm khác nhau, chỉ có một điểm chung là đều được sản xuất hoàn toàn thủ công. Đối với “Bạch trà”, chè shan tuyết không cần chế biến qua nhiệt. Khi hái chè về, mang đi làm héo 2-3 ngày trong bóng mát rồi phơi 3 - 4 tiếng.

Bạch trà chia ra 2 loại khác nhau: Bạch trà Mây và Bạch trà Ngân Châm. Bạch trà Mây sử dụng loại chè 1 búp 2-3 lá, Bạch trà Ngân Châm chỉ hái duy nhất một búp để chế biến. Thành phẩm Bạch trà Mây có giá 700-900 nghìn đồng/kg, Bạch trà Ngân Châm là 3-4 triệu đồng/kg.

Khác với Bạch trà, trà Phổ Nhĩ phải sử dụng nhiệt. Chè shan tuyết được hái 1 búp 2-3 lá. Làm héo chè 4-10 tiếng tùy điều kiện thời tiết. Khi chè héo đến một độ nhất định sẽ đem đi sao ở nhiệt độ 200-300 độ C trong khoảng thời gian 20 - 30 phút, rồi được đem đi làm nguội. Sau khi làm nguội xong, người Dao đỏ dùng đôi bàn tay khéo léo của mình vò chè sao cho chè vẫn giữ được nguyên búp mà không gãy. Cuối cùng chè được trải thật mỏng trong những chiếc nong tre và phơi 1 ngày. Giá bán trà Phổ Nhĩ từ 1 triệu - 1,2 triệu đồng/kg, trà chưng cất càng lâu giá trị sẽ càng tăng.

Một loại trà đặc biệt hơn được ủ lên men là Hồng trà. Hồng trà đậm vị nhất khi sử dụng loại chè Shan tuyết 1 búp 2 lá. Chè sau khi hái để héo 30 tiếng rồi cho vào máy để vò. Tiếp đến là công đoạn ủ lên men. Chè được cho vào lu sau đó phủ kín, ủ khoảng 5-7 tiếng tùy thời tiết và kinh nghiệm. Trà lên men có màu hổ phách hoặc màu đỏ.

Đây là loại trà chị em phụ nữ rất ưa chuộng vì công dụng đẹp da, có chất chống ung thư, lão hóa. Trà uống ngon là trà được chưng cất từ 6 tháng trở lên. Hồng trà thành phẩm có giá 600 nghìn đồng - 1 triệu đồng/kg.

Bạch Trà có vị ngọt mát thanh, dư vị vẫn còn nơi đầu lưỡi, hương thơm như mùi mật ngọt. Anh San giới thiệu thêm loại trà khác như trà Phổ Nhĩ, thức trà để càng lâu lại có hương vị càng ngon; hay Hồng trà - loại trà có nước màu hổ phách, vị mạnh hơn các loại trà khác, hơi chát ban đầu nhưng ngọt về sau.

Anh Tẩn Láo San chia sẻ: Gia đình tôi có vài trăm gốc chè, chỉ chăm sóc hữu cơ. Chè ngon nhất vào vụ xuân và thu. Mùa xuân anh San bán được khoảng 100-200 kg, đến mùa thu có khách đặt anh mới làm. Khách hàng của anh ở khắp nơi trong cả nước thường mua về thưởng thức hoặc làm quà rất giá trị.

Chè Shan tuyết cổ thụ Y Tý mọc ở nơi có khí hậu mát mẻ, hấp thụ sương gió đại ngàn nên rất thơm ngon. Theo thống kê chưa đầy đủ, tổng diện tích chè cổ thụ của xã Y Tý tập trung chủ yếu ở 3 thôn với khoảng 14 ha, trong đó nhiều nhất là ở Hồng Ngài với khoảng 9 ha. Các cây chè đều có tuổi đời từ vài chục năm tới cả trăm năm, đặc biệt có cây có tuổi đời 200-300 năm tuổi.. Cây chè Shan Tuyết nơi đại ngàn Y Tý cần được đầu tư cho bảo tồn chăm sóc, chế biến đảm bảo các quy trình kỹ thuật nhằm nâng giá trị hàng hóa và chất lượng để trở thành sản phẩm nông nghiệp chủ lực nơi vùng đất biên cương.

Hải Ly