Tết Nguyên đán 2023 đang cận kề và nghề hương truyền thống Quán Hương (huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam) cũng đang rộn ràng vào vụ. Những ngày này, dọc các con đường đi vào làng nghề ngào ngạt mùi hương trầm, hương quế. Người dân trong làng đang tất bật sản xuất để kịp hàng vụ Tết.
Người dân Làng nghề làm hương truyền thống Quán Hương tận dụng mọi khoảng trống để phơi hương. Ảnh: Trịnh Bang Nhiệm – TTXVN
Nằm ven quốc lộ 1A, làng Quán Hương hàng trăm năm qua đã nổi tiếng với nghề làm hương thủ công truyền thống. Trải qua những thăng trầm lịch sử, bao thế hệ người dân nơi đây vẫn gắn bó, phát triển nghề góp phần giải quyết việc làm, tạo thu nhập ổn định cho nhiều người, nhất là vào dịp Tết đến, Xuân về.
Là một trong những người thừa kế nghề làm hương của cha ông, ông Võ Tấn Hiếu (ở tổ 11, thị trấn Hà Lam, huyện Thăng Bình) luôn cố gắng phát huy và duy trì nghề truyền thống này. Để đáp ứng nhu cầu của thị trường, ông Hiếu đã đăng ký nhãn tên cho hương truyền thống là “Tấn Hiếu”; đồng thời đầu tư mua một máy xay để xay các loại bột quế, quỳnh đàm, tùng, trám, mai… (để làm cho cây hương được thơm hơn) và một máy làm hương tự động. Một ngày cơ sở của ông có thể sản xuất được 120 kg hương cung cấp ra thị trường. Ông Hiếu cho biết, nghề này làm quanh năm nhưng người dân làm nhiều nhất vào các tháng 11 và 12 (âm lịch) để phục vụ cho người tiêu dùng trong dịp Tết Nguyên đán.
Công đoạn trộn bột hương. Ảnh: Trịnh Bang Nhiệm – TTXVN
Để cho ra một sản phẩm tốt, người thợ thường rất chú ý đến khâu tuyển chọn nguyên vật liệu gồm: quế ở Trà My nhưng phải dùng bột của vỏ cây quế để hương thơm hơn; các hương vị như quỳnh đàm, tùng, trám, mai … phải được mua ở các tỉnh phía Bắc. Chu hương được mua ở Hà Nội thường được làm từ ruột tre Là Ngà chẻ nhỏ, nhưng phải phơi thật khô để khi đốt cây hương sẽ cháy đều, không bị tắt giữa chừng. Sau khi mua chu hương về, người làm hương tiến hành công đoạn tạo màu cho chân của chu hương, thường là màu đỏ sẫm. Người thợ sẽ hòa một lượng bột màu thích hợp trong nước sôi nóng (nước càng nóng thì màu chân chu hương càng tươi và giữ được lâu), nhúng chân chu hương qua một vài lần, sau đó đem phơi khô. Tiếp đến là chọn bột cưa từ những cây gỗ xốp, mềm, thân tốt, không bị mối mọt, khô, ít hút nước. Để tạo độ kết dính cho hương, người làm hương sử dụng một loại bột dẻo được làm từ vỏ cây Bời Lời (được lấy chủ yếu từ vùng rừng núi tỉnh Gia Lai).
Ông Phan Tiến Dũng, một hộ làm hương tại làng Quán Hương cho biết, ngày xưa hương được se bằng tay. Nhiều năm trở lại đây, hầu hết các hộ trong làng dùng máy để sản xuất, cho ra sản phẩm đều, đẹp mắt và năng suất cao hơn. Nghề làm hương phụ thuộc nhiều vào thời tiết bởi vì bà con không dùng lò sấy để làm khô hương do tác động của nhiệt độ cao sẽ làm bay mùi thơm. Nắng to, hương được phơi 1 ngày là khô, còn trời âm u có thể phơi 3 - 4 ngày. Người dân thường tận dụng khoảng sân trước nhà để phơi hương, từng cây hương thành phẩm được tỉ mẩn trải đều trên những giá phơi…
Với tâm niệm, làm hương không chỉ mang lại nguồn thu mà còn mang giá trị truyền thống, tâm linh tốt đẹp, vì vậy bà con rất cẩn thận trong từng công đoạn từ chuẩn bị nguyên liệu, làm hương cho đến đóng gói thành phẩm. Chị Trần Thị Nguyệt, người dân làng Quán Hương cho biết, trong tháng Chạp và những ngày giáp Tết, bình quân mỗi gia đình trong làng sản xuất từ 150 - 250 kg hương/ngày. Hương trong vùng thường được tiểu thương đến mua tận nơi, rồi chuyển đi các vùng trong tỉnh hay các địa phương lân cận như Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Bình Định...
Người dân Làng nghề làm hương truyền thống Quán Hương phơi bột hương. Ảnh: Trịnh Bang Nhiệm – TTXVN
Chị Trần Thị Thúy, chủ một hộ sản xuất hương cho biết, năm nay, đơn hàng về nhiều, nhà chị phải thuê thêm người. Thời điểm cuối năm mưa lạnh kéo dài khiến việc phơi khô hương rất khó khăn, người làm hương phải dùng thêm cách sấy, quạt… Tranh thủ nắng ráo, nhiều hộ mang hương ra phơi cho đủ nắng. Hương sản xuất phục vụ Tết nếu phơi không đủ nắng sẽ mất mùi thơm.
Theo ông Nguyễn Văn Gia, Trưởng làng nghề làm hương truyền thống Quán Hương, làng nghề hiện có khoảng 200 hộ dân tham gia làm hương. Bình quân mỗi hộ sản xuất 100 tấn hương/năm. Trước đây, các hộ dân sản xuất theo phương pháp thủ công, nay đã chuyển sang làm máy đạp bằng chân. Trung bình mỗi tháng, các hộ cung ứng 30 tấn tăm hương và 50 tấn bột các loại. Dịp Tết năm nay, cả làng có tới hơn 50 máy phục vụ sản xuất nên sản lượng tăng mạnh. Thời điểm cận Tết, có nhiều đơn hàng, bà con đang tập trung sản xuất để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của người dân.
Từ năm 2004, làng nghề làm hương được tỉnh Quảng Nam đầu tư quy hoạch, xây dựng cổng làng, nhà truyền thống, đường bê tông liên xóm..., tạo thuận lợi cho việc sản xuất. Hiện nay, hầu hết các gia đình làm nghề đều sử dụng máy điện giúp tăng năng suất, rút ngắn thời gian nhưng vẫn đảm bảo chất lượng. Nhờ vào bàn tay cần cù, khéo léo cùng với sự tìm tòi, học hỏi, người dân nơi đây đã tạo nên thương hiệu làng hương hơn 200 tuổi nức tiếng xứ Quảng. Đây còn là điểm tham quan của nhiều du khách trong và ngoài nước. Khách du lịch đến đây được tham quan, khám phá, trải nghiệm các công đoạn làm hương thủ công và tìm hiểu thêm về nghề, người và cuộc sống của người dân bản xứ.
Người dân Làng nghề làm hương truyền thống Quán Hương bó hương sau khi đã phơi khô. Ảnh: Trịnh Bang Nhiệm – TTXVN
Đến nay, ngoài sản phẩm hương quế truyền thống, các hộ sản xuất còn tạo ra hương nụ trầm (dạng viên) dùng trên bàn thờ trong gia đình. Khắp các ngõ, hẻm trong làng Quán Hương đều rộn vang âm thanh của tiếng máy kết dính hương. Các ngõ xóm, sân nhà đều được người dân tận dụng để phơi khô hương phụ vụ Tết Nguyên đán.
Với truyền thống lâu đời, làng nghề Quán Hương đã góp một phần vào việc giữ gìn nét đẹp văn hóa thờ cúng tổ tiên của người Việt Nam.
Trần Tĩnh
