Tọa đàm "Lịch sử doanh nghiệp và công nghiệp ở Sài Gòn và Nam Kỳ"

Đây là đầu sách thứ 14 trong tủ sách biên khảo sử liệu do Công ty sách Dân Trí (DT BOOKS) thực hiện về vùng đất Nam Bộ. Cuốn sách này còn cung cấp thông tin và mô tả về lịch sử hoạt động của một số doanh nghiệp ở Sài Gòn và Nam Kỳ gồm những tư liệu, những câu chuyện rất quý giá và thú vị, là một thời kỳ mà các doanh nghiệp không những có ảnh hưởng đến nền kinh tế mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến xã hội và văn hóa của Sài Gòn lúc bấy giờ nói riêng và Nam Kỳ nói chung.

Diễn giả TS. Nguyễn Đức Hiệp (phải) và TS. Nguyễn Thị Hậu

Theo các diễn giả, dưới thời Pháp thuộc, Sài Gòn - Chợ Lớn là trung tâm kinh tế, kỹ nghệ và thương mại ở Nam kỳ. Trong thời gian đầu, vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, nền kinh tế chủ yếu dựa vào lúa gạo, cao su, các nông phẩm; các dịch vụ xây dựng và giao thông dựa vào đường thủy, đường sắt nối thị trường Nam kỳ, Cam Bốt (Campuchia) với các nước.

Những năm đầu khi Pháp đặt chân đến Sài Gòn và Sài Gòn trở thành cảng thương mại tự do, rất nhiều công ty thương mại Tây phương đã có mặt ở Viễn Đông từ trước như Hồng Kông, Manila, Singapore, Yokohama.

Các công ty này nhanh chóng đến thiết lập cơ sở ở Sài Gòn với thị trường mới là Nam kỳ mà khách hàng đầu tiên là chính quyền Pháp và đoàn lính viễn chinh có nhu cầu tạo lập cơ sở vì thế cần nhiều dịch vụ cung cấp.

Cuốn sách Lịch sử doanh nghiệp và công nghiệp ở Sài Gòn và Nam Kỳ từ giữa thế kỷ XIX đến năm 1945

Ở Sài Gòn tời bấy giờ, các công ty tư nhân lúc ban đầu nhắm vào dịch vụ hàng hải và xây cất cơ sở cho chính quyền Pháp đang cần để thiết lập bộ máy cai trị.  Chính sách phát triển kinh tế của Pháp ở Đông Dương chỉ được thể hiện rõ dưới thời Toàn quyền Paul Doumer vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX.

Chính sách của ông Doumer là sát nhập các xứ Đông Dương vào một khối kinh tế phát triển liên đới với nhau và không còn phụ thuộc trợ cấp từ chính quốc. Để thực hiện điều này, chính quyền thuộc địa Đông Dương cần phải có tư bản đầu tư vào phát triển, trước nhất là cơ sở hạ tầng giao thông như đường hỏa xa, đường thủy nối các xứ với nhau; thực hiện cính sách nhà nước độc quyền sản xuất và buôn bán rượu, thuốc phiện và muối để tăng nguồn thu cho ngân sách trung ương và qua đó thu hút được tư bản từ Pháp mua trái phiếu Đông Dương để phát triển.

Vận chuyển đường thủy thì có công ty Messageries Fluviales de Cochinchine, đường xe lửa có Công ty xe lửa hơi nước Nam kỳ (Société Générale des Tramways à Vapeur de Cochinchine) phục vụ tuyến đường nối Sài Gòn và Chợ Lớn, Công ty xe lửa Pháp (Cie Française des Tramways), đường Sài Gòn - Mỹ Tho.

Quang cảnh buổi tọa đàm ra mắt sách Lịch sử doanh nghiệp và công nghiệp ở Sài Gòn và Nam Kỳ từ giữa thế kỷ XIX đến năm 1945

Các công ty người Việt ở Nam Bộ từ cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX là các doanh nghiệp in ấn, xuất bản sách báo. Người Việt thực sự bắt đầu thay đổi tư tưởng trước kia coi nhẹ công nghiệp và thương mại khi các trí thức như các ông Nguyễn Phú Khai, Lương Khắc Ninh, Trần Chánh Chiếu, Nguyễn Chánh Sắt viết trên các tờ báo Nông cổ mín đàm và Lục tỉnh tân văn từ các năm 1901 đến năm 1908 cổ vũ người Việt chú trọng về kinh tế sản xuất trong các lãnh vực nông nghiệp, công nghiệp và thương mại. Có phú cường và sức mạnh kinh tế trong xã hội thì người Việt mới có ảnh hưởng chính trị ở Nam kỳ.

Hai diễn giả nhận hoa chúc mừng từ Ban tổ chức

Từ những ý tưởng này, phong trào Minh Tân năm 1908 được ông Trần Chánh Chiếu khởi xướng kêu gọi người Việt tham gia vào thương trường cạnh tranh với người Pháp, Hoa và Ấn, hùn vốn lập ra các công ty, cơ sở thương mại như “Nam kỳ Minh Tân công nghệ”.

Phong trào Minh Tân chỉ hoạt động trong một năm (1907-1908) nhưng để lại dư âm về sự cần thiết là người Việt phải giành lấy cán cân kinh tế, cho đến năm 1919 thì có sự bùng nổ của phong trào tẩy chay thương mại người Hoa ở Sài Gòn và Chợ Lớn và lan ra đến tận Bắc kỳ. Đây là sự thức tỉnh lớn nhất của người Việt trong lịch sử tư tưởng cận đại.

Tiếp nối phong trào Minh Tân đã có nhiều thương nghiệp và doanh nghiệp thành công như Công ty nước mắm Liên Thành, Công ty xà bông Trương Văn Bền và Công ty tín dụng An Nam được coi là ngân hàng đầu tiên của người Việt. Các công ty này được thành lập bởi những nhà tư sản, điền chủ theo Tây học, hoạt động có mục đích tốt đẹp và thành công ở thương trường, xứng đáng là những công ty tiên phong của người Việt vào đầu thế kỷ XX.

Độc giả mua sách lịch sử doanh nghiệp và công nghiệp ở Sài Gòn và Nam Kỳ từ giữa thế kỷ XIX đến năm 1945 tại buổi tọa đàm

TS. Nguyễn Đức Hiệp sinh trưởng ở Sài Gòn, ông qua Úc du học từ năm 1974 theo chương trình quỹ học bổng Colombo, tốt nghiệp ngành kỹ sư điện tại đại học Tây Úc (1978) và tiếp tục học tiến sĩ y sinh tại đại học Sydney đến năm 1987. Hiện ông là chuyên gia khoa học khí quyển tại Bộ môi trường và di sản của tiểu bang New South Wales của Úc; đồng thời, là trưởng nhóm nghiên cứu về chất lượng môi trường và biến đổi khí hậu tại đại học Tôn Đức Thắng. Chủ yếu ông sinh sống tại Úc nhưng từ nhiều năm qua, TS. Nguyễn Đức Hiệp đã cộng tác với các nhà nhiên cứu ở Việt Nam trong các lĩnh vực về môi trường, biến đổi khí hậu, bảo tồn văn hóa. Ông cũng là tác giả của nhiều bài viết về lịch sử, khoa học văn hóa cho các báo, các tạp chí trong và ngoài nước.

Tác giả ký tặng độc giả sách Lịch sử doanh nghiệp và công nghiệp ở Sài Gòn và Nam Kỳ từ giữa thế kỷ XIX đến năm 1945

Tác giả Nguyễn Đức Hiệp là một trong những hiện tượng của ngành xuất bản khi chỉ trong vòng vài năm trở lại đây, ông đã cho ra đời một loạt đầu sách tại Việt Nam, trong đó có nhiều quyển đã được tái bản, tiêu biểu như: Sài Gòn Chợ Lớn qua những tư liệu quý trước năm 1945, Sài Gòn Chợ Lớn ký ức đô thị và con người, Sài Gòn Chợ Lớn thể thao và báo chí (1945), Sài Gòn Chợ Lớn nửa cuối thế kỷ XIX...

 Tin và ảnh: Danh Lợi