Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Thanh Hóa, địa phương hiện có 648.370 ha rừng với hàng trăm loài dược liệu quý. Để bảo tồn, phát triển nguồn gen các loại dược liệu bản địa, những năm qua, ngành Nông nghiệp tỉnh đã triển khai nhiều chương trình, dự án khoa học để bảo tồn, phát triển các loại cây dược liệu bản địa dưới tán rừng tự nhiên và rừng trồng. Nhiều mô hình đã được thực hiện thành công, mở ra hướng phát triển sinh kế cho người dân miền núi giảm nghèo.
Cây Ngải đen là loài dược liệu quý phân bổ nhiều trong Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông. Cây cao gần 70 cm, lá có màu xanh hơi tím, là cây dược liệu quý, thân rễ cây có tác dụng tăng cường sức khỏe, điều trị các bệnh về xương khớp, điều trị rối loạn đau bụng, dạ dày và loét tá tràng, kháng viêm, chống ô xy hóa, giảm béo phì, có hoạt tính chống ung thư, u bướu. Trước tình trạng suy giảm nghiêm trọng của loài dược liệu này, Ban Quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông đã triển khai Dự án bảo tồn và phát triển cây Ngải đen giai đoạn 2019-2022. Đến nay, đơn vị đã sản xuất được giống cây và nhân ra diện rộng, với diện tích 0,5 ha, tại khu vực rừng cộng đồng thôn Pà Ban, xã Thành Sơn, huyện miền núi Bá Thước, qua đó bảo tồn và phát triển thành công loài dược liệu quý này. Ngoài cây Ngải đen, Ban Quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông đã triển khai thành công các dự án về sản xuất cây dược liệu quý như: Bảy lá một hoa, giảo cổ lam, hà thủ ô đỏ, đẳng sâm... Đây là nguồn dược liệu quý của tự nhiên đang được triển khai, nhân giống, trồng thử nghiệm thành công tại vườn ươm giống của Ban Quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông.
Ông Lê Thanh Hữu, Phó Giám đốc Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông cho biết, cây Ngải đen là loại dược liệu quý và có hiệu quả kinh tế cao, cây ưa khí hậu miền núi và là loài dược liệu có thể giúp người dân vùng cao thoát nghèo. Đơn vị đã phối hợp với chính quyền địa phương tuyên truyền sâu rộng về chuyển dịch cơ cấu cây trồng, tạo nguồn giống cung cấp cho người dân; cam kết đến năm 2025 hỗ trợ 50% giống dược liệu cho người dân trồng loại cây này.
Tại các huyện miền núi Quan Hóa, Lang Chánh, quá trình trồng thử nghiệm tại các vùng rừng cho thấy, các loại cây dược liệu bản địa đặc hữu sinh trưởng tốt, cho năng suất và chất lượng tương đương với việc sinh trưởng tự nhiên. Nhiều mô hình cây dược liệu dưới tán rừng bước đầu thành công, mang lại hiệu quả kinh tế như: Mô hình trồng 3 loài cây dược liệu dưới tán rừng ở Khu Bảo tồn loài Nam Động; mô hình trồng cây huyết đằng, ngũ gia bì ở Quan Hóa; mô hình sâm ngọc linh, lan kim tuyến của Công ty cổ phần Sông Mã tại bản Năng Cát, xã Trí Nang, huyện Lang Chánh; mô hình cây khôi tía ở Vườn Quốc gia Bến En... Thành công từ các mô hình này là cơ sở quan trọng để tỉnh Thanh Hóa kêu gọi các chương trình, dự án, doanh nghiệp trồng và chế biến các loại dược liệu này với quy mô lớn.
Anh Lê Thành Công, cán bộ kỹ thuật, Ban Quản lý rừng phòng hộ Lang Chánh cho biết, đơn vị đang triển khai mô hình trồng lan kim tuyến, loại dược liệu quý mang lại hiệu quả kinh tế cao. Trước khi trồng, đơn vị đã cho nghiên cứu mẫu đất, khí hậu, thấy thích hợp nên đã trồng thử làm nhiều đợt. Đến nay, cây sinh trưởng tốt, tỉ lệ cây sống đạt từ 70-80%; sau khi thành công sẽ nhân giống ra địa bàn và chuyển giao kĩ thuật, giống cho người dân miền núi thực hiện để phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo.
Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Thanh Hóa, tỉnh hiện có gần 1.000 loài cây dược liệu với 5.000 ha trồng trên đất nông nghiệp, 94.000 ha trồng dưới tán rừng của đất lâm nghiệp; tổng sản lượng sau khi thu hoạch đạt 550 tấn/năm. Trong đó, có 529 loại dược liệu quý bản địa, với 42 loài thuộc diện quý hiếm có nguy cơ bị tuyệt chủng, cần được bảo tồn và phát triển cấp bách như: lan kim tuyến, ba kích, diệp hạ châu đắng, củ mài, bảy lá một hoa...
Những năm qua, thông qua các chương trình, dự án nghiên cứu khoa học, các khu bảo tồn thiên nhiên và vườn quốc gia tại tỉnh đã xây dựng được 16 mô hình dược liệu bản địa dưới tán rừng tự nhiên và rừng trồng. Nhờ đó, nhiều loại dược liệu đã được nhân giống thành công, được nhân rộng ra địa bàn, góp phần giúp người trồng nâng cao thu nhập.
Ông Lê Đức Thuận, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Thanh Hóa khẳng định, thời gian qua, Sở đã chỉ đạo các đơn vị đang trồng các loại cây dược liệu dưới tán rừng phải bảo tồn nguyên vị các giống cây; đối với những khu vực rừng có sự phân bố tự nhiên các loại cây phải bảo tồn nguyên trạng tại chỗ. Đồng thời, Sở yêu cầu các đơn vị xây dựng các vườn ươm để nhân giống cung cấp cho người trồng.
Thời gian tới, ngành nông nghiệp tỉnh Thanh Hóa tiếp tục nghiên cứu, nhân rộng các mô hình trồng dược liệu dưới tán rừng đã thành công, tạo sinh kế cho người dân; có nhiều giải pháp thu hút, kêu gọi các doanh nghiệp liên kết đầu tư theo chuỗi, góp phần bảo tồn, nâng cao chất lượng giá trị các loại dược liệu trồng tự nhiên.
Nguyễn Nam
