Hầu hết các chuyên gia về tiến hóa của loài người đều cho rằng con người chỉ bắt đầu biết nói từ khoảng 200.000 năm trước. Tuy nhiên, nghiên cứu mới của nhà khảo cổ học người Anh, Giáo sư, Tiến sĩ Steven Mithen tại Đại học Reading cho thấy ngôn ngữ sơ khai của con người ít nhất có từ cách đây 1,6 triệu năm.
Trả lời phỏng vấn báo The Independent, Giáo sư, Tiến sĩ Mithen nhấn mạnh: “Sự phát triển khả năng nói của con người chắc chắn là chìa khóa tạo nên nhiều sự tiến hóa về thể chất và văn hóa của con người sau này. Đó là lý do tại sao việc xác định thời điểm xuất hiện của các dạng ngôn ngữ sớm nhất lại rất quan trọng”.
Nghiên cứu của ông được công bố trong tháng này cho thấy loài người thời kỳ đầu phát triển ngôn ngữ sơ khai lần đầu tiên từ khoảng 1,6 triệu năm trước ở miền Đông hoặc miền Nam châu Phi. Kết quả này có được qua quá trình phân tích chi tiết tất cả các bằng chứng khảo cổ, giải phẫu cổ, di truyền, thần kinh và ngôn ngữ có sẵn. Khi kết hợp lại, tất cả các bằng chứng cho thấy sự ra đời của ngôn ngữ xảy ra như một phần của quá trình tiến hóa của loài người và những phát triển khác từ cách đây khoảng 2 triệu - 1,5 triệu năm.
Điều đáng chú ý là kích thước bộ não con người tăng đặc biệt nhanh chóng từ 2 triệu năm - 1,5 triệu năm Trước Công nguyên (TCN). Liên quan đến sự gia tăng kích thước não đó là sự tái tổ chức cấu trúc bên trong của não - bao gồm cả sự xuất hiện lần đầu của khu vực thùy trán, đặc biệt liên quan việc nói và hiểu ngôn ngữ. Cấu trúc được các nhà khoa học gọi là vùng Broca này dường như đã phát triển từ những cấu trúc trước đó chịu trách nhiệm về khả năng giao tiếp bằng cử chỉ bàn tay và cánh tay của loài người thời kỳ đầu.
Nghiên cứu mới cho thấy sự xuất hiện của vùng Broca cũng có liên quan đến sự cải thiện về trí nhớ ngắn hạn - một yếu tố quan trọng trong việc hình thành câu. Tuy nhiên, những bước tiến hóa khác cũng rất quan trọng đối với sự ra đời của ngôn ngữ sơ khai. Trở lại khoảng 1,8 triệu năm trước, sự xuất hiện của loài vật tiến hóa đi bằng hai chân phát triển hơn cùng những thay đổi về hình dạng hộp sọ của loài người gần như chắc chắn đã bắt đầu quá trình thay đổi hình dạng và vị trí của cơ quan phát âm, từ đó tạo ra khả năng nói.
Bằng chứng quan trọng khác từ các hồ sơ khảo cổ học cho thấy khoảng 1,6 triệu năm TCN là thời điểm gần đúng mà con người bắt đầu biết nói. So với nhiều loài động vật khác, con người không đặc biệt mạnh. Để tồn tại và thịnh vượng, họ cần phải bù đắp cho điểm yếu thể chất tương đối đó. Về mặt tiến hóa, ngôn ngữ gần như chắc chắn là một phần của chiến lược bù đắp sức mạnh thể chất đó. Đơn cử như để săn những động vật lớn, con người thời kỳ đầu cần khả năng lập kế hoạch và phối hợp nhóm tốt hơn. Sự phát triển của ngôn ngữ sẽ rất quan trọng trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho điều đó. Khoảng 1,6 triệu năm TCN cũng chứng kiến sự ra đời và truyền tải văn hóa giữa các thế hệ của công nghệ chế tạo công cụ bằng đá phức tạp hơn nhiều. Sự truyền đạt lâu dài những kiến thức và kỹ năng phức tạp từ thế hệ này sang thế hệ khác cũng hàm ý rõ ràng về sự tồn tại của lời nói. Hơn nữa, giao tiếp bằng ngôn ngữ có lẽ rất quan trọng trong việc cho phép con người tồn tại ở các vùng sinh thái và khí hậu khác nhau.
Giáo sư Mithen nhấn mạnh những phân tích trên đã phản ánh vai trò của ngôn ngữ trong quá trình con người tiến hóa một cách sâu sắc. Nghiên cứu này cũng đã được đưa vào cuốn sách mới mang tên "The Language Puzzle", xuất bản trong tháng 3 này. Trong cuốn sách còn chỉ ra rằng trở lại trước thời điểm 1,6 triệu năm trước, con người có khả năng giao tiếp hạn chế hơn nhiều, có lẽ chỉ có vài chục tiếng động và cử chỉ cánh tay khác nhau trong từng bối cảnh cụ thể, do đó không thể được sử dụng để lập kế hoạch tương lai. Muốn lập được kế hoạch, cần có ngữ pháp cơ bản và các từ riêng lẻ.
Minh Tâm
