Năm 2002, Chính phủ ra Quyết định thành lập Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước này. Theo đó, tổng diện tích Khu bảo tồn 2.805, 37 ha, bao gồm phân khu bảo vệ nghiêm ngặt 976, 28 ha, phân khu phục hồi sinh thái 963, 45 ha, phân khu hành chính, dịch vụ, du lịch 404, 61 ha, khu thực nghiệm khoa học 461, 03 ha.
Những giá trị đa dạng sinh học
Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng xưa kia là một vùng đất nước ngập quanh năm, cỏ dại mọc cao ngút ngàn. Theo tiếng Nam Bộ, Lung Ngọc Hoàng có nghĩa là Vùng rừng lầy hoang dã của “Ông Trời”. Theo sách Địa chí Cần Thơ, cách đây trên 120 năm đã có người đặt chân đến Lung Ngọc Hoàng để khai hoang cày cấy. Trước Cách mạng tháng Tám, nhiều địa chủ đã đến đây trồng lúa và khai thác cá. Đi lạc vào vùng này khó có thể tìm được lối ra do địa hình mênh mông và chằng chịt dây leo, hoang sơ vắng vẻ.
Hệ thực vật của Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng rất phong phú, với 330 loài, chủ yếu là ba kiểu thảm thực vật chính là: rừng tràm, đầm lầy và trảng cỏ. Rừng Tràm có diện tích lớn nhất, chủ yếu là rừng trồng, rải rác có cây tràm tái sinh, còn lại là đầm lầy và trảng cỏ. Khu vực là Bãi Đưng có ba loại hình trảng cỏ khác nhau gồm có: Cỏ năng và các loài thuộc họ cỏ chỉ; Bãi cỏ mỡ chiếm ưu thế ở các bờ kênh; Bãi sậy xuất hiện thành từng đám cao và dày. Quần xã thực vật thủy sinh ở các kênh đào chủ yếu là các loài lục bình, bèo cái, bèo ong (tai chuột), bèo trống, bèo dâu và bèo cám, rau muống, rau mương, cỏ sước nước.
Ngoài ra, hệ thực vật thuộc hệ sinh thái đất ngập nước là quần thể rất đa dạng, bao gồm các loài chiếm ưu thế như: dây choại, lác, sậy, bồng bông; thực vật thuộc hệ sinh thái trên cạn gồm trâm sắn, ngái lông, gáo trắng, gừa, đủng đỉnh, cây mua; thực vật thuộc hệ sinh thái dưới nước như bông súng, bông sen...
Năm 1976, vùng đất hoang hóa bao quanh Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng rộng 5.100 ha được Nhà nước thành lập Nông trường Phương Ninh (nay là Lâm trường Phương Ninh). Để phát triển kinh tế rừng, Lâm trường đã tập trung trồng rừng, trồng thêm ba loài cây có giá trị kinh tế cao là bạch đàn đỏ, keo, xà cừ. Hiện những cánh rừng xanh ngút ngàn là mái nhà của các loài lưỡng cư và tôm, cá, lươn, ếch. Nơi đây từng được ví như “rốn cá” và “vựa rắn” của miền Tây.
Các loài động vật ở Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng rất đa dạng, với khoảng 206 loài, trong đó có nhiều loài quý hiếm có nguy cơ tiệt chủng ở quy mô toàn cầu như trăn, cổ rắn, rái cá long mũi, rùa nắp, ếch giun, quắm trắng, dơi chó, chồn mực, cáo, mèo… Ngoài ra, Khu bảo tồn còn có 9 loài chim quý hiếm đang bị đe dọa tuyệt chủng là bạc má, cà cuốc, cò ốc, giang sen, cò lạo xám, ác là, già đẫy, le khoang cổ, vạc và 77 loài thủy sản, trong đó có hai loài cá quý là cá còm và cá trê trắng.
Bảo tồn các loài động thực vật quý hiếm, đặc hữu
Những năm gần đây, hệ sinh thái Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng bị xâm hại nghiêm trọng. Theo thống kê của Chi cục Kiểm lâm Hậu Giang, từ năm 1999 đến nay, hơn 50% diện tích rừng đã giảm trữ lượng và hơn 30% diện tích rừng đã trở thành “rừng nghèo kiệt”. Nguyên nhân do một lượng lớn các hộ dân di dời vào khu vực vùng lõi và vùng đệm của Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước để khai hoang, phá đất, trồng trọt. Hiện có tới 360 hộ gia đình là "dân gốc" và 240 hộ di cư tự do từ nơi khác đến, trong số này tỷ lệ hộ nghèo, chiếm tới hơn 55%.
Bên cạnh đó, tình trạng săn bắn động vật hoang dã, nhất là các loài rắn, chim và các loài cá ngày càng tinh vi hơn. Hầu hết các loài động vật hoang dã đánh bắt được đều đưa ra chợ đầu mối Phụng Hiệp, sau đó mới chuyển đi khắp nơi. Ngày nay, chợ rắn, chợ chim Phụng Hiệp mới thưa vắng dần nhờ có quyết định cấm khai thác các loài động vật quý hiếm của chính quyền địa phương. Ngoài ra, tỉnh Hậu Giang đã có kế hoạch xây dựng khu tái định cư và di dời dân ra khỏi rừng nhằm nâng cao điều kiện sống cho bà con, đồng thời ngăn chặn tình trạng khai thác động, thực vật trái phép trong Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng. Tuy vậy, việc triển khai triển khai thực hiện đang gặp khó khăn do thiếu kinh phí thực hiện.
Trong thời gian tới, để nâng cao hiệu quả công tác quản lý và bảo vệ rừng bền vững, Ban Quản lý đã đề ra một số giải pháp cần thực hiện như kiện toàn hệ thống các trạm bảo vệ, tổ tuần tra rừng; xây dựng phương án quản lý bảo vệ rừng, giảm tình trạng chặt phá rừng và phòng cháy, chữa cháy rừng; lập sơ đồ tuyến tuần tra rừng tự nhiên đối với các Trạm Kiểm lâm đảm bảo khép kín đến từng lô, khoảnh rừng…
Đồng thời, Ban Quản lý tăng cường sự phối kết hợp chặt chẽ với các lực lượng, ban, ngành, địa phương, có sự tham gia tích cực của cộng đồng dân cư. Bảo tồn tại chỗ, bảo tồn chuyển chỗ các loài động, thực vật; duy trì và phát triển nguồn gen; nhân nuôi bảo tồn những loài động thực vật quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng, những loài đặc hữu và những loài có giá trị kinh tế; xây dựng cơ sở dữ liệu cho việc quản lý, giám sát loài động thực vật quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng. Bảo tồn những sinh cảnh tự nhiên tiêu biểu, độc đáo, sự đa dạng sinh học, nơi khu trú của các loài sinh vật bản địa của hệ sinh thái đất ngập nước vùng đồng bằng ngập nước phía Tây sông Hậu Giang; góp phần bảo tồn các giá trị về văn hóa, lịch sử, nhân văn của vùng Đồng bằng Nam Bộ, duy trì sự cân bằng sinh thái và gia tăng độ che phủ rừng…
Bên cạnh việc thực thi pháp luật, Ban Quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng sẽ tăng cường công tác tuyên truyền giáo dục, nâng cao nhận thức và ý thức cho người dân, phổ biến kiến thức, kỹ năng quản lý hiệu quả tài nguyên rừng. Ban Quản lý s ử dụng, khai thác hợp lý tài nguyên thiên nhiên và những tiềm năng của hệ sinh thái đất ngập nước phục vụ cuộc sống của nhân dân địa phương, đồng thời tìm các sinh kế thay thế giúp cộng đồng dân cư phát triển kinh tế để chính người dân nơi đây tự giác chung tay bảo vệ bền vững Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng.
Những giá trị đa dạng sinh học
Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng xưa kia là một vùng đất nước ngập quanh năm, cỏ dại mọc cao ngút ngàn. Theo tiếng Nam Bộ, Lung Ngọc Hoàng có nghĩa là Vùng rừng lầy hoang dã của “Ông Trời”. Theo sách Địa chí Cần Thơ, cách đây trên 120 năm đã có người đặt chân đến Lung Ngọc Hoàng để khai hoang cày cấy. Trước Cách mạng tháng Tám, nhiều địa chủ đã đến đây trồng lúa và khai thác cá. Đi lạc vào vùng này khó có thể tìm được lối ra do địa hình mênh mông và chằng chịt dây leo, hoang sơ vắng vẻ.
 |
| Ban Quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng sẽ tăng cường công tác tuyên truyền giáo dục, nâng cao nhận thức và ý thức cho người dân, phổ biến kiến thức, kỹ năng quản lý hiệu quả tài nguyên rừng. Ảnh minh họa: m.aseantraveller.net |
Hệ thực vật của Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng rất phong phú, với 330 loài, chủ yếu là ba kiểu thảm thực vật chính là: rừng tràm, đầm lầy và trảng cỏ. Rừng Tràm có diện tích lớn nhất, chủ yếu là rừng trồng, rải rác có cây tràm tái sinh, còn lại là đầm lầy và trảng cỏ. Khu vực là Bãi Đưng có ba loại hình trảng cỏ khác nhau gồm có: Cỏ năng và các loài thuộc họ cỏ chỉ; Bãi cỏ mỡ chiếm ưu thế ở các bờ kênh; Bãi sậy xuất hiện thành từng đám cao và dày. Quần xã thực vật thủy sinh ở các kênh đào chủ yếu là các loài lục bình, bèo cái, bèo ong (tai chuột), bèo trống, bèo dâu và bèo cám, rau muống, rau mương, cỏ sước nước.
Ngoài ra, hệ thực vật thuộc hệ sinh thái đất ngập nước là quần thể rất đa dạng, bao gồm các loài chiếm ưu thế như: dây choại, lác, sậy, bồng bông; thực vật thuộc hệ sinh thái trên cạn gồm trâm sắn, ngái lông, gáo trắng, gừa, đủng đỉnh, cây mua; thực vật thuộc hệ sinh thái dưới nước như bông súng, bông sen...
Năm 1976, vùng đất hoang hóa bao quanh Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng rộng 5.100 ha được Nhà nước thành lập Nông trường Phương Ninh (nay là Lâm trường Phương Ninh). Để phát triển kinh tế rừng, Lâm trường đã tập trung trồng rừng, trồng thêm ba loài cây có giá trị kinh tế cao là bạch đàn đỏ, keo, xà cừ. Hiện những cánh rừng xanh ngút ngàn là mái nhà của các loài lưỡng cư và tôm, cá, lươn, ếch. Nơi đây từng được ví như “rốn cá” và “vựa rắn” của miền Tây.
Các loài động vật ở Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng rất đa dạng, với khoảng 206 loài, trong đó có nhiều loài quý hiếm có nguy cơ tiệt chủng ở quy mô toàn cầu như trăn, cổ rắn, rái cá long mũi, rùa nắp, ếch giun, quắm trắng, dơi chó, chồn mực, cáo, mèo… Ngoài ra, Khu bảo tồn còn có 9 loài chim quý hiếm đang bị đe dọa tuyệt chủng là bạc má, cà cuốc, cò ốc, giang sen, cò lạo xám, ác là, già đẫy, le khoang cổ, vạc và 77 loài thủy sản, trong đó có hai loài cá quý là cá còm và cá trê trắng.
Bảo tồn các loài động thực vật quý hiếm, đặc hữu
Những năm gần đây, hệ sinh thái Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng bị xâm hại nghiêm trọng. Theo thống kê của Chi cục Kiểm lâm Hậu Giang, từ năm 1999 đến nay, hơn 50% diện tích rừng đã giảm trữ lượng và hơn 30% diện tích rừng đã trở thành “rừng nghèo kiệt”. Nguyên nhân do một lượng lớn các hộ dân di dời vào khu vực vùng lõi và vùng đệm của Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước để khai hoang, phá đất, trồng trọt. Hiện có tới 360 hộ gia đình là "dân gốc" và 240 hộ di cư tự do từ nơi khác đến, trong số này tỷ lệ hộ nghèo, chiếm tới hơn 55%.
Bên cạnh đó, tình trạng săn bắn động vật hoang dã, nhất là các loài rắn, chim và các loài cá ngày càng tinh vi hơn. Hầu hết các loài động vật hoang dã đánh bắt được đều đưa ra chợ đầu mối Phụng Hiệp, sau đó mới chuyển đi khắp nơi. Ngày nay, chợ rắn, chợ chim Phụng Hiệp mới thưa vắng dần nhờ có quyết định cấm khai thác các loài động vật quý hiếm của chính quyền địa phương. Ngoài ra, tỉnh Hậu Giang đã có kế hoạch xây dựng khu tái định cư và di dời dân ra khỏi rừng nhằm nâng cao điều kiện sống cho bà con, đồng thời ngăn chặn tình trạng khai thác động, thực vật trái phép trong Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng. Tuy vậy, việc triển khai triển khai thực hiện đang gặp khó khăn do thiếu kinh phí thực hiện.
 |
| Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng có thảm thực vật phong phú và nhiều loài động vật quý, hiếm. Ảnh minh họa: baoduongsat.vn |
Trong thời gian tới, để nâng cao hiệu quả công tác quản lý và bảo vệ rừng bền vững, Ban Quản lý đã đề ra một số giải pháp cần thực hiện như kiện toàn hệ thống các trạm bảo vệ, tổ tuần tra rừng; xây dựng phương án quản lý bảo vệ rừng, giảm tình trạng chặt phá rừng và phòng cháy, chữa cháy rừng; lập sơ đồ tuyến tuần tra rừng tự nhiên đối với các Trạm Kiểm lâm đảm bảo khép kín đến từng lô, khoảnh rừng…
Đồng thời, Ban Quản lý tăng cường sự phối kết hợp chặt chẽ với các lực lượng, ban, ngành, địa phương, có sự tham gia tích cực của cộng đồng dân cư. Bảo tồn tại chỗ, bảo tồn chuyển chỗ các loài động, thực vật; duy trì và phát triển nguồn gen; nhân nuôi bảo tồn những loài động thực vật quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng, những loài đặc hữu và những loài có giá trị kinh tế; xây dựng cơ sở dữ liệu cho việc quản lý, giám sát loài động thực vật quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng. Bảo tồn những sinh cảnh tự nhiên tiêu biểu, độc đáo, sự đa dạng sinh học, nơi khu trú của các loài sinh vật bản địa của hệ sinh thái đất ngập nước vùng đồng bằng ngập nước phía Tây sông Hậu Giang; góp phần bảo tồn các giá trị về văn hóa, lịch sử, nhân văn của vùng Đồng bằng Nam Bộ, duy trì sự cân bằng sinh thái và gia tăng độ che phủ rừng…
Bên cạnh việc thực thi pháp luật, Ban Quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng sẽ tăng cường công tác tuyên truyền giáo dục, nâng cao nhận thức và ý thức cho người dân, phổ biến kiến thức, kỹ năng quản lý hiệu quả tài nguyên rừng. Ban Quản lý s ử dụng, khai thác hợp lý tài nguyên thiên nhiên và những tiềm năng của hệ sinh thái đất ngập nước phục vụ cuộc sống của nhân dân địa phương, đồng thời tìm các sinh kế thay thế giúp cộng đồng dân cư phát triển kinh tế để chính người dân nơi đây tự giác chung tay bảo vệ bền vững Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Lung Ngọc Hoàng.
Văn Hào
