Cư trú tập trung ở huyện Sơn Động (Bắc Giang), dân tộc Dao sở hữu nhiều di sản văn hóa đặc sắc, thể hiện qua trang phục, tín ngưỡng, phong tục tập quán… Để gìn giữ, phát huy những di sản văn hóa này, huyện Sơn Động đã triển khai nhiều giải pháp, góp phần nâng cao đời sống tinh thần cũng như vật chất của đồng bào…
| “Từ nay đến năm 2025, Sơn Động sẽ tập trung xây dựng các sản phẩm du lịch đặc trưng; mở các lớp truyền dạy, bảo tồn chữ viết, làn điệu dân ca, nghi thức văn hóa, lễ cấp sắc, nghề thêu ren… của người Dao sinh sống trên địa bàn huyện” - bà Tống Thị Hương Giang - Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân huyện Sơn Động (Bắc Giang). |
Từ năm 2021 đến nay, huyện Sơn Động đã tập trung hỗ trợ đồng bào dân tộc Dao phát triển hoạt động du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng. Ảnh: Danh Lam
Gìn giữ giá trị văn hóa truyền thống
Những năm qua, với sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của các cấp, các ngành, các di sản văn hóa dân tộc Dao bên sườn Tây Yên Tử đã được chú trọng bảo tồn, gìn giữ. Nghệ nhân ưu tú Bàn Văn Cường ở thị trấn Tây Yên Tử, huyện Sơn Động là người “giữ lửa, truyền lửa” ngôn ngữ dân tộc Dao qua việc tự nghiên cứu, biên soạn bộ tài liệu tiếng Dao. Từ vốn hiểu biết về ngôn ngữ, ông Cường đã mở 10 lớp dạy tiếng Dao ở nhiều thôn, xã trong huyện. Ông Cường tâm niệm: “Người Dao thì phải biết tiếng Dao mới thấy yêu và cảm nhận được giá trị văn hóa truyền thống lớn lao của dân tộc”. Nhờ có chữ viết mà người Dao còn lưu giữ được nhiều thông tin về nguồn gốc tổ tiên, dòng họ, gia đình, tôn giáo, tín ngưỡng, phong tục tập quán, lễ Tết...
Gìn giữ tiếng nói và chữ viết của người Dao bên sườn Tây Yên Tử góp phần khơi dậy niềm tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc. Ảnh: An Thành Đạt
Tìm hiểu về nghệ thuật hát Páo Dung, chúng tôi đến bản Mậu, xã Tuấn Mậu, huyện Sơn Động, nơi có 100% người Dao sinh sống. Hát Páo Dung của người Dao ra đời trong lao động, sản xuất, nội dung ngợi ca cuộc sống, tình yêu đôi lứa. Nét đặc sắc trong hát Páo Dung là tùy từng lối hát, tùy cách thể hiện mà người hát phải “ứng biến” khác nhau. Nếu hát theo lối sinh hoạt, người hát phải “ứng tác” theo từng chủ đề nhất định. Nếu hát theo lễ nghi tín ngưỡng, người hát phải thực hiện theo quy tắc, chuẩn mực rõ ràng.
Người Dao ở huyện Sơn Động gìn giữ được nhiều lễ hội dân gian như: Lễ cúng Bàn Vương, Lễ cấp sắc..., trong đó Lễ cấp sắc được biết đến nhiều nhất. Thường diễn ra vào dịp cuối năm hoặc đầu năm mới, Lễ cấp sắc là nghi lễ quan trọng trong cuộc đời người đàn ông Dao, thể hiện khát vọng vươn lên, minh chứng cho sự trưởng thành, đủ tư cách đứng ra gánh vác công việc trước dòng tộc, cộng đồng.
Phụ nữ dân tộc Dao bên sườn Tây Yên Tử gìn giữ nghề thêu ren truyền thống. Ảnh: Danh Lam
Bên cạnh đó, còn phải nhắc tới kỹ thuật thêu thổ cẩm độc đáo của người Dao. Theo các cụ cao niên, con gái Dao khi mới lên 5, lên 6 tuổi đã phải học thêu trang phục, tự tay thêu một vài đồ dùng cho mình để diện vào các ngày lễ, Tết. Kỹ thuật thêu của người Dao khá cầu kỳ, tỉ mỉ, thể hiện qua những hình vuông, hình chữ nhật màu đỏ, vàng, trắng trên quần; họa tiết cây vạn hoa, hình cách đoạn trên khăn đội đầu…
Phát huy di sản văn hóa dân tộc tạo giá trị hấp dẫn
Đồng bào dân tộc Dao trên địa bàn tỉnh Bắc Giang có khoảng 10.000 người, tập trung đông nhất bên sườn Tây Yên Tử thuộc huyện Sơn Động. Dân tộc Dao nơi đây chủ yếu thuộc các nhóm Dao Thanh Y, Dao Thanh Phán và Dao Lô Gang, sinh sống xen kẽ với một số dân tộc khác như Tày, Nùng, Sán Chay...
Chùa Thượng nằm ở độ cao trên 800 m, là điểm đến để du khách vừa chiêm ngưỡng được toàn cảnh hai dãy sườn núi Tây Yên Tử vừa khám phá được vẻ đẹp tự nhiên từ sắc xanh của mây trời. Ảnh: An Thành Đạt
Theo bà Tống Thị Hương Giang, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân huyện Sơn Động, năm 2022, Ủy ban Nhân dân huyện đã ban hành Đề án “Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa các dân tộc huyện Sơn Động giai đoạn 2021 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030”. Ngoài di tích lịch sử và danh thắng Tây Yên Tử đề nghị xếp hạng di tích cấp quốc gia đặc biệt, huyện còn phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh tham mưu lập hồ sơ nghệ thuật hóa Lễ cấp sắc của đồng bào dân tộc Dao.
Du khách lưu giữ kỷ niệm với những thiếu nữ dân tộc Dao tại Khu du lịch sinh thái tâm linh Tây Yên Tử. Ảnh: Danh Lam
Từ năm 2021 đến nay, Sơn Động đã phối hợp với Bảo tàng tỉnh, Đài Phát thanh và Truyền hình tỉnh tổ chức khảo sát, điều tra, khôi phục và dựng phim phóng sự về nghề truyền thống thêu ren thổ cẩm của đồng bào dân tộc Dao tại bản Mậu; tổ chức lễ hội cầu mùa của dân tộc Dao ở bản Nà Hin, thôn Gà, xã Vân Sơn. Huyện cũng tập trung hỗ trợ, phát triển hoạt động du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng của dân tộc Dao; mở các lớp truyền dạy, bảo tồn chữ viết, làn điệu dân ca, nghi thức văn hóa, lễ cấp sắc, nghề thêu ren... của người Dao.
Chị Triệu Thị Hoa, người Dao ở bản Mậu, thị trấn Tây Yên Tử tìm kiếm lá cây trong rừng để làm thuốc nam gia truyền chữa bệnh cho người dân. Ảnh: An Thành Đạt
Những bài thuốc chữa bệnh của người Dao như sản vật quý giá của núi rừng ban tặng và lưu truyền trong cộng đồng dân tộc Dao ở thị trấn Tây Yên Tử. Ảnh: An Thành Đạt
Với việc chú trọng bảo tồn và phát huy di sản văn hóa truyền thống, người Dao bên sườn Tây Yên Tử sẽ có thêm cơ hội khai thác, phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, tạo những giá trị hấp dẫn riêng có, qua đó nâng cao đời sống, cải thiện thu nhập, góp phần xây dựng nông thôn mới.
Việt Hùng
