Bảo tồn các di sản âm nhạc cổ truyền trong đời sống văn hóa các dân tộc

Để gìn giữ bản sắc ấy, nhiều năm qua, công tác bảo tồn di sản văn hóa các dân tộc đã được địa phương quan tâm, chỉ đạo và triển khai thực hiện, trong đó có bảo tồn âm nhạc cổ truyền các dân tộc thiểu số tỉnh Điện Biên.

Bảo tồn âm nhạc cổ truyền
         
Nghệ nhân Mào Văn Ết, 74 tuổi, phường Thanh Trường, thành phố Điện Biên Phủ (Điện Biên) cho biết: Âm nhạc là một loại hình di sản văn hóa không thể thiếu trong đời sống của đồng bào các dân tộc trên địa bàn. Mỗi nhạc cụ của mỗi dân tộc đã tạo nên một làn điệu riêng phục vụ đắc lực cho dân tộc đó trong đời sống xã hội ở mỗi bản, mỗi mường, nhất là những ngày lễ mừng nhà mới, lễ ăn cơm mới, lễ cúng bản, cúng mường, các lễ hội dân gian truyền thống như: lễ hội Kin Pang Then của dân tộc Thái trắng, Kin Pang Lẩu Nó của dân tộc Thái đen, lễ cấp sắc của dân tộc Dao, lễ cúng rừng của dân tộc Hà Nhì, lễ hội Nào Pề Chầu của dân tộc Mông…

         

Nghệ nhân tài hoa Mào Văn Ết, người dân tộc Thái ở tỉnh Điện Biên, có sự đam mê nhạc cụ dân tộc, nhất là cây đàn Tính tẩu. Nhiều năm qua, Nghệ nhân Mào Văn Ết luôn tìm tòi, sáng tạo, gìn giữ và tôn vinh nhạc cụ truyền thống của đồng bào dân tộc Thái. Ảnh: Phan Tuấn Anh - TTXVN

Đồng quan điểm, nghệ nhân Lò Hải Vân, 65 tuổi, phường Him Lam, thành phố Điện Biên Phủ cho biết: Hòa chung không khí xây dựng cuộc sống mới, âm nhạc cổ truyền càng có vị thế, góp phần quan trọng, vì nó là tâm tư, nguyện vọng, có sức truyền cảm, thu hút mọi dòng họ gần gũi nhau, chia sẻ tình cảm lúc vui, lúc buồn. Âm nhạc cổ truyền đã thật sự đi sâu vào đời sống của nhân dân các dân tộc trong các thôn, bản.
         
Để phát triển âm nhạc cổ truyền các dân tộc trên địa bàn, kể từ năm 2009, định kỳ 2 năm/lần, tỉnh Điện Biên đã tổ chức “Ngày hội văn hóa, thể thao và du lịch” quy mô cấp tỉnh. Tại một số địa phương như huyện Điện Biên, Tủa Chùa, Mường Ảng, sự kiện này cũng được tổ chức quy mô cấp huyện và theo cụm xã.

Từ năm 2012, tỉnh tổ chức Hội diễn nghệ thuật quần chúng định kỳ 2 năm/lần. Từ năm 2014, duy trì thường niên Lễ hội hoa Ban… Đây là những dịp để nhân dân các dân tộc trên địa bàn thể hiện, trình diễn nghệ thuật, trong đó có âm nhạc truyền thống. Tại các sự kiện này, nghệ nhân đã hát dân ca, trình diễn nhạc cụ như đàn Tính của người Thái, khèn của người Mông, sáo của người Khơ-Mú (đặc biệt là sáo mũi), Khèn bè của người Lào và nhiều nhạc cụ khác...
         
Hiện, Điện Biên có gần 1.300 đội văn nghệ quần chúng thường xuyên tham gia sinh hoạt văn hóa cộng đồng; hằng năm tổ chức nhiều hội thi, hội diễn, giao lưu văn nghệ quần chúng liên xã, liên bản; có 1 câu lạc bộ bảo tồn âm nhạc, dân ca, dân vũ truyền thống các dân tộc tỉnh; 1 câu lạc bộ bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Thái tỉnh Điện Biên. Qua các buổi sinh hoạt của Câu lạc bộ, đã góp phần gìn giữ nghệ thuật trình diễn dân gian, văn hóa dân gian. Tại nơi sinh sống, cộng đồng các dân tộc cũng thường xuyên duy trì, thực hành âm nhạc và thành lập đội văn nghệ ở các thôn, bản góp phần bảo tồn âm nhạc cổ truyền.

Nổi bật trong dòng âm nhạc cổ truyền của Điện Biên phải kể đến nghệ thuật hát Then của người Thái. Nhiều năm qua, tỉnh đã tham gia Liên hoan hát Then, đàn Tính các dân tộc Tày-Nùng-Thái toàn quốc. Tỉnh đã phối hợp với Viện âm nhạc xây dựng hồ sơ di sản Then Thái trình UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; tiến hành mở lớp truyền dạy, bảo tồn âm nhạc của dân tộc Khơ-Mú. Cùng với Vụ Văn hóa dân tộc Điện Biên mở lớp truyền dạy dân ca, dân vũ, dân nhạc cho dân tộc Cống, Si- La... và một số lớp truyền dạy múa dân gian dân tộc Thái, Lào. Qua đó, phát huy vai trò của nghệ nhân-chủ thể văn hóa trong công tác truyền dạy di sản; đồng thời, giúp thế hệ trẻ nâng cao ý thức, trách nhiệm gìn giữ và phát huy giá trị di sản.
 
Trong các năm 2009 và 2010, bằng nguồn tài trợ của tổ chức phi chính phủ, Điện Biên đã phục dựng, bảo tồn hội Hạn Khuống của dân tộc Thái Đen; mở lớp dạy hát dân ca, sử dụng nhạc cụ dân tộc Kháng; triển khai dự án bảo tồn nhạc cụ Pí Pặp của dân tộc Thái; mở lớp dạy hát dân ca, sử dụng nhạc cụ dân tộc Mông… Các dự án này đã làm sống lại bản sắc văn hóa truyền thống các dân tộc và giáo dục thế hệ trẻ không ngừng phát huy những giá trị văn hóa mà cha ông đã để lại.

Nâng cao giá trị bản sắc văn hóa các dân tộc

         

Người Lào với các trò chơi truyền thống trong Lễ té nước. Ảnh: Xuân Tiến

Đối với việc bảo tồn văn hóa truyền thống, phát triển văn hóa vùng đồng bào dân tộc thiểu số, tỉnh đã triển khai thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa, trong đó tập trung thực hiện bảo tồn một số lễ hội của dân tộc Thái, Mông, Khơ-Mú và một số dân tộc khác, như: lễ Cầu mưa, lễ Cúng bản của dân tộc Khơ-Mú; lễ Cúng cơm mới, lễ chém cổ dê, lễ lên nhà mới, lễ cưới hỏi truyền thống của dân tộc Thái; Tết té nước của dân tộc Lào; lễ Mừng cơm mới của dân tộc Xinh-mun; lễ Pang Phóong của dân tộc Kháng; lễ Gạ ma thú của dân tộc Hà Nhì; lễ Cúng tổ tiên của dân tộc Cống...
         
Những năm qua, Điện Biên đã tích cực, khẩn trương tiến hành kiểm kê, lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể đề nghị đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Hiện, tỉnh có 18/19 dân tộc được kiểm kê, đánh giá về di sản văn hóa và 11/19 dân tộc có di sản văn hóa tiêu biểu, đại diện được bảo tồn, phát huy. Địa phương đã có 6 di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Quá trình lập hồ sơ đã bảo tồn được nghệ thuật trình diễn dân gian nằm trong chuỗi các hoạt động của mỗi di sản, đặc biệt là âm nhạc trong các di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, như: hát dân ca, hát ống của người Mông trong Tết Nào Pê Chầu; hát Then của người Thái trong Lễ Kin Pang Then; âm nhạc trong Tết Té nước của người Lào; nghệ thuật trình diễn dân gian trong Lễ hội đền Hoàng Công Chất…
         
Ông Đào Ngọc Lượng, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên cho biết: Hiện nay, nhiều đồng bào dân tộc không còn giữ được bản sắc văn hóa. Trong khi đó, nghiên cứu về một di sản văn hóa đòi hỏi nhiều thời gian, tìm kiếm nhiều tư liệu để hình thành được cái gốc cũng như quá trình phát triển qua từng thời kỳ của từng dân tộc. Hiện, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch Điện Biên đang tiếp tục nghiên cứu, cố gắng đến năm 2020 phải điều tra cơ bản và hình thành được toàn bộ bộ lịch sử về nguồn gốc của 19 dân tộc trên địa bàn tỉnh.
         
Tuy nhiên  công tác bảo tồn âm nhạc truyền thống tại tỉnh vẫn còn bộ lộ một số tồn tại, hạn chế như: việc  bảo tồn âm nhạc giữa các cộng đồng dân tộc chưa đồng đều, mới chỉ tập trung vào một số dân tộc; việc bảo tồn âm nhạc của mỗi một dân tộc chưa được nhân rộng; kinh phí đầu tư còn hạn chế; đội ngũ nghệ nhân ngày một khan hiếm…
         
Nỗ lực để công tác bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc nói chung và âm nhạc cổ truyền nói riêng ngày càng phát triển, năm 2013, Điện Biên đã ban hành Quyết định số 401/QĐ-UBND ngày 12/6/2013 về việc phê duyệt Đề án bảo tồn và phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số tỉnh Điện Biên gắn với phát triển kinh tế-xã hội đến năm 2015, định hướng đến năm 2020. Năm 2016, UBND tỉnh Điện Biên ban hành Quyết định số 1430/QĐ-UBND ngày 11/11/2016 phê duyệt Đề án tiếp tục bảo tồn và phát triển văn hóa các dân tộc tỉnh Điện Biên gắn với phát triển kinh tế-xã hội giai đoạn 2016-2020, định hướng đến năm 2025. Nhiệm vụ chủ yếu của đề án là bảo tồn văn hóa các dân tộc; đầu tư phát triển, nâng cao giá trị bản sắc văn hóa các dân tộc, phát huy vai trò các nhân tố xã hội tham gia bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc trên địa bàn Điện Biên.

          Xuân Tiến