Hàng năm, cứ vào ngày 15/2 âm lịch, lễ hội Nàng Han ở xã Mường So, huyện Phong Thổ (Lai Châu) được đồng bào tổ chức với nhiều hoạt động đặc sắc, hấp dẫn, thu hút đông đảo nhân dân trong huyện và du khách thập phương. Lễ hội nhằm tri ân Nàng Han - nữ tướng tài ba đã anh dũng đứng lên đánh đuổi giặc ngoại xâm phương Bắc; cầu mong no ấm, mùa màng bội thu, cuộc sống an lành cho người dân trong xã.
Đông đảo người dân và du khách đến với lễ hội Nàng Han từ sáng sớm. Ảnh: Nguyễn Oanh - TTXVN
Ngay từ sáng sớm, đông đảo nhân dân từ già đến trẻ trên địa bàn tỉnh Lai Châu về đến khu vực đền thờ Nàng Han, nô nức trẩy hội. Những thiếu nữ Thái xinh xắn, rạng rỡ trong những bộ váy cóm duyên dáng uốn mình chơi các trò chơi ném còn, đánh cầu, kéo co. Các chàng trai tràn đầy sức sống trong các trò chơi đi đẩy gậy, đánh cầu lông gà, ném còn...
Du khách đến với lễ hội cũng được hòa mình vào các trò chơi đông vui, thưởng thức hương vị nhiều món ăn độc đáo, mang đậm phong vị núi rừng Tây Bắc do chính đôi bàn tay khéo léo của người phụ nữ Thái trắng làm ra. Đây cũng là những giá trị văn hóa gắn kết giữa các dân tộc trong vùng. Các cụ già có điều kiện gần gũi hỏi thăm sức khỏe, đời sống; còn các nam thanh nữ tú có dịp gần gũi, tìm hiểu nhau, hẹn ước nên duyên chồng vợ.
Du khách thắp hương tại đền thờ thờ nữ tướng Nàng Han. Ảnh: Nguyễn Oanh-TTXVN
Nghệ nhân Ưu tú Nông Văn Nảo, một người nghiên cứu văn hóa Thái ở xã Mường So cho biết: Tương truyền rằng, Nàng Han xuất thân trong một gia đình người Thái nghèo ở Chiềng Sa (nay là xã Mường So, huyện Phong Thổ). Nàng cải trang thành nam giới, đứng lên kêu gọi thanh niên trai tráng các bản đoàn kết đánh giặc. Nàng đứng đầu cuộc khởi nghĩa của đồng bào 16 xứ Thái quật cường đánh bại giặc xâm lược phương Bắc. Sau khi dẫn đoàn quân thắng trận trở về, nàng cởi xiêm y, tắm gội ở mó nước (người Thái gọi giếng nước là mó nước) Tây An (xã Mường So) rồi bay lên trời. Từ đó, để tưởng nhớ công ơn của nàng, nhân dân đã lập miếu thờ và hàng năm tổ chức lễ hội ngay ở mó nước nàng tắm. Mó nước nơi nàng Han tắm quanh năm nước trong vắt, không bao giờ cạn.
Lễ hội Nàng Han gồm phần lễ và phần hội. Trong phần lễ, thầy tế sẽ thực hiện cúng và dâng hương tại Đền thờ Nàng Han với vật phẩm gồm thịt lợn, thịt gà, rượu thơm, hương, hoa, quả, trầu, cau do chính dân bản làm ra. Sau khi mọi người từ già đến trẻ hành lễ xong thì đến bên mó nước để lấy nước rửa mặt, cầu bình an, xua đi bệnh tật và những điều rủi ro. Sang phần hội, mọi người cùng tập trung để thi tài qua các tiết mục văn nghệ, trò chơi dân gian như: Ném còn, đẩy gậy, kéo co, đánh tó má lẹ, đánh cầu, bắn nỏ... Đây là môn thể thao truyền thống, thể hiện sức mạnh của mỗi cá nhân và sự chung sức của cả cộng đồng.
Phụ nữ Thái chỉnh sửa lại trang phục, kết tóc đi chơi hội Nàng Han. Ảnh: Nguyễn Oanh-TTXVN
Phụ nữ Thái Mường So trổ tài quay sợi. Ảnh: Nguyễn Oanh-TTXVN
Những thiếu nữ dân tộc Thái được chọn là người múc nước trong mó nước để rửa tay, rửa mặt cho người dân. Ảnh: Nguyễn Oanh-TTXVN
Các thiếu nữ Thái múc nước trong mó nước để rửa tay, rửa mặt cho người dân, du khách. Theo tục lệ, sau khi chiến thắng giặc trở về, Nàng Han cởi xiêm y, tắm gội ở mó nước rồi bay lên trời. Ảnh: Nguyễn Oanh-TTXVN
Du khách trải nghiệm văn hóa dân tộc Thái: Theo tục lệ sau khi chiến thắng giặc trở về, Nàng Han cởi xiêm y, tắm gội ở mó nước rồi bay lên trời. Ảnh: Nguyễn Oanh-TTXVN
Du khách trải nghiệm văn hóa dân tộc Thái tại lễ hội. Ảnh: Nguyễn Oanh-TTXVN
Phụ nữ Thái thử tài bắn nỏ tại lễ hội Nàng Han. Ảnh: Nguyễn Oanh-TTXVN
Trò chơi đẩy gậy truyền thống của đồng bào Thái tại lễ hội Nàng Han. Ảnh: Nguyễn Oanh-TTXVN
Trò chơi đánh cầu của người Thái tại lễ hội Nàng Han. Ảnh: Nguyễn Oanh-TTXVN
Phụ nữ Thái chỉnh sửa lại trang phục, kết tóc đi chơi hội Nàng Han. Ảnh: Nguyễn Oanh-TTXVN
Ông Bùi Quang Lịch, Phó Chủ tịch UBND xã Mường So, huyện Phong Thổ cho hay: Sau 60 năm bị lãng quên, đến năm 2008, tỉnh Lai Châu có chủ trương khôi phục Lễ hội Nàng Han nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của các dân tộc Thái trên địa bàn. Lễ hội Nàng Han luôn nhận được sự quan tâm của cấp trên, cùng với sự ủng hộ đông đảo của nhân dân và khu vực đền thờ được tôn tạo uy nghiêm, tạo tiền đề cho xã Mường So quảng bá những nét văn hóa đặc sắc. Mặt khác, đây là dịp nhắc nhở các thế hệ con cháu luôn ý thức, ghi nhớ và phát huy tinh thần thượng võ của dân tộc mình, cùng nhau đoàn kết xây dựng bản mường ngày một no ấm, giàu đẹp.
Nguyễn Oanh
