Những cánh đống lúa nếp chín vàng ở xã Tú Lệ, huyện Văn Chấn, Yên Bái. |
Theo các nhà khoa học, nếp Tú Lệ thơm ngon là bởi khí hậu ở đây mát mẻ quanh năm, biên độ giữa ngày và đêm chênh lệch nhau rất lớn, nên năng lượng cây lúa tích trữ được rất cao. Ngoài ra phải kể đến đất Tú Lệ có nhiều mùn và khoáng chất, dòng suối chảy từ đỉnh đèo Khau Phạ xuống nước trong vắt, đó là những yếu tố tự nhiên tạo nên hương vị đặc biệt của hạt gạo nếp Tú Lệ.
Cốm Tú Lệ được chắt lọc từ những tinh túy của đất, trời cùng với sự mộc mạc thô sơ của đồng bào dân tộc Thái vùng Tây Bắc. Vì vậy cốm ở nơi đây là đặc sản có một không hai của núi rừng Tây Bắc.
Người dân ở xã Tú Lệ huyện Văn Chấn, Yên Bái sản xuất cốm. |
Để làm ra những hạt cốm còn giữ nguyên được hương vị đậm đà, thơm dịu đầy sức quyến rũ mang nét đặc trưng của vùng cao Yên Bái, khi làm cốm, bà con người dân tộc Thái nơi đây đã phải rất công phu. Khi lúa khum ngọn, hãy còn nguyên hương sữa thì cũng là lúc gặt đem về làm cốm. Khi làm cốm phải hái những bông lúa từ khi còn sớm, hạt lúa còn đẫm sương đêm, mang về tuốt, sau đó rang ngay, nếu để ngày mai mới rang thì hạt cốm không còn xanh ngon nữa. Bởi thế, khi trời mới tờ mờ sáng, người dân Tú Lệ đã ra đồng hái lúa, mang về tuốt và rang ngay.
Người dân ở xã Tú Lệ huyện Văn Chấn, Yên Bái sản xuất cốm. |
Bếp lò để rang thóc thường phải đắp xỉ than, nhưng không đốt than mà dùng củi. Chảo rang thường bằng gang đúc, có như vậy từng hạt cốm khi rang xong sẽ không bị cháy mà mềm dẻo, thơm ngon. Thóc được rang trong lửa nhỏ, đảo liên tục sao cho nóng đều, rang xong đợi nguội rồi cho từng mẻ vào cối giã.
Người dân ở xã Tú Lệ huyện Văn Chấn, Yên Bái sản xuất cốm. |
Trong công đoạn giã cốm, chân người giã phải đều, liên tục và nhịp nhàng để chày giã không mạnh quá hoặc nhẹ quá. Đồng thời, một người khác dùng mảnh tre đảo thóc trong cối, khi thấy có trấu thì xúc ra sảy bỏ rồi lại giã tiếp. Tùy theo độ non của lúa khi gặt mà người giã cốm sẽ ước lượng, trung bình khoảng 10 lần giã mới hoàn tất mẻ cốm. Cốm giã xong được gói trong lá dong xanh, vừa như tăng thêm màu xanh của cốm, vừa lưu giữ mùi thơm của sữa lúa.
Người dân ở xã Tú Lệ huyện Văn Chấn (Yên Bái) chuẩn bị những gói cốm thơm ngon bán cho người miền xuôi. |
Ông Lò Văn Oa, Trưởng bản Nà Loóng chia sẻ, trước đây người dân làm cốm là để cúng ông bà, tổ tiên rồi để ăn, hoặc làm quà cho nhau, còn bây giờ nhà nhà làm cốm, người người làm cốm là để bán lấy tiền vì làm cốm thu nhập cao hơn bán thóc rất nhiều.
Ô ng Hoàng Văn Soàn, Phó Chủ tịch UBND xã Tú Lệ cho biết: Xã Tú lệ có 170 ha ruộng cấy lúa, nhưng diện tích cấy lúa nếp chiếm tới 60%, ước khoảng 100 ha.Người dân cấy rải ra làm nhiều đợt nên mùa cốm kéo dài hơn một tháng. Từ khi bản Nà Loóng làm cốm cho thu nhập cao, các bản khác như Pom Ban, Phạ trên, Phạ dưới đều làm cốm, tổng số có hơn 100 hộ. Năm ngoái vào mùa lễ hội ruộng bậc thang Mù Cang Chải, có ngày bà con bán được hơn 1.000 kg cốm, trung bình mỗi ngày bán được từ 300-500 kg, tính ra cả mùa cốm người dân bán chừng 30 tấn chứ không ít.
Tới bản Nà Loóng bây giờ đâu đâu cũng nghe tiếng giã cốm thậm thịch. Chị Hà Thị Hoan đang mải mê tuốt và rang thóc làm cốm. Chị bảo:"Năm ngoái nhà mình làm khoảng 4 tạ cốm thôi, ngoài ra còn bán giúp những gia đình nhà ở phía trong vài tạ nữa. Từ đầu vụ tới giờ cũng bán được trên một tạ. Mấy ngày nữa vào lễ hội thì bán được nhiều hơn".
Cốm Tú Lệ đã trở thành một mặt hàng thương phẩm được nhiều thực khách xa gần ưa chuộng, trở thành món quà quê để mọi người gửi biếu bạn bè, người thân./.