Làng Kon Sơ Lăl đón Tết 2018 đầm ấm trong ngôi nhà Rông mới

Nhà Rông là nơi sinh hoạt cộng đồng, tượng trưng cho niềm tin, sức mạnh của làng người dân tộc Ba Na tại Tây Nguyên. Nhà Rông làng Kon Sơ Lăl được dựng lại bằng tất cả nguyên vật liệu truyền thống như gỗ, mây, nứa, tranh, tre, le, lạt...tạo không khí ấm áp khi mùa đông và thoáng mát vào mùa hè. Với  chiều ngang 23m, dài 12,5m, cao đến 20,5m, nhà Rông mới có sức chứa 500-600 người khi có lễ hội, Tết... và đây cũng là nhà Rông truyền thống lớn nhất tỉnh Gia Lai hiện nay.

Được sự đồng tình của chính quyền các cấp, bà con lên rừng cắt tranh, lấy thêm một số trụ gỗ cùng mây, lạt rồi dựng lại nhà Rông mới. Họ thường lựa chọn khoảng tháng 5-6 lên rừng cắt tranh bởi thời điểm này tranh màu sắc đẹp, vừa độ chín già. Phần trên mái nhà Rông Kon Sơ Lăl hay phần trụ gỗ cầu thang được trang trí bằng các họa tiết hình cây rau Dớn, hình mặt trời thể hiện sức mạnh trường tồn, luôn hướng về thần ánh sáng của dân tộc Ba Na.

Anh Hyum cho biết, anh đã tham gia tất cả các công đoạn làm nhà Rông của làng, mỗi công đoạn đều có những khó khăn vất vả riêng nhưng với sự đồng lòng của toàn thể dân làng thì việc gì cũng xong. Cứ mỗi lần hoàn tất một công đoạn nguy hiểm như kéo gỗ từ rừng về làng hay trèo lên mái nhà lợp tranh, già làng đều cúng cảm tạ Giàng, cầu mong cho dân làng được may mắn, bình an. Lễ cúng tạ Giàng cũng là lúc để bà con nghỉ ngơi, quây quần dưới chân nhà Rông nghe già làng phân công nhiệm vụ những công đoạn tiếp theo.
 

Để làm hoàn thiện nhà Rông, từ khâu chuẩn bị cho đến xây dựng, kiến trúc thiết kế đều theo sự chỉ đạo tỉ mỉ, sâu sát của vị già làng. Theo già Sôn, kết cấu nhà Rông của người Ba Na rất độc đáo, không có vì kèo. Họ chỉ dùng các dây mây, tre lạt, kết nối khung nhà lại với nhau. Mặc dù, phía mái trong nhà Rông chỉ được đan chéo bằng nhiều cây gỗ, tre nhưng vẫn rất vững chãi và kiên cố. Mái nhà Rông được lợp bằng cỏ tranh dày khoảng 20cm, hai mái ốp vào nhau như hình lưỡi rìu vươn lên bầu trời, thể hiện sức mạnh, niềm kiêu hãnh của người Ba Na trước thiên nhiên.

Quan trọng nhất của nhà Rông là mười hai cây trụ chính rộng vừa hai vòng tay người ôm được lấy từ thân cây gỗ dầu, gỗ bình linh. Các trụ gỗ này được ngâm trong bùn dưới ao, hồ cùng ván, tre, le gần 2 năm để tạo độ rắn chắc, tránh mối mọt. Dây mây, lạt tre được luộc chín để tăng độ mềm, dẻo khi sử dụng. Đây cũng chính là nguyên liệu thay thế đinh, thép buộc để  kết nối nhiều thành phần trong nhà Rông lại với nhau. Sàn nhà Rông được trải bằng ván gỗ chịu lực cao, chứa được khoảng 100 ghè rượu Cần. Sàn cách mặt đất khoảng 2 mét, có cầu thang lên xuống. Ngày trước phần cầu thang được làm từ 1 thân gỗ, người già và trẻ em di chuyển bất tiện. Hiện cầu thang nhà Rông mới được trải dài chính giữa gian nhà, rộng thoải mái cho nhiều người cùng lên xuống. Bước lên cầu thang có khoảng sân trước của nhà Rông được cải tiến thành hai hàng ghế, mỗi hàng dài khoảng 4m để đựng thức ăn khi làng có lễ hội.

Ông Nguyễn Quang Tuệ, Trưởng phòng Quản lý di sản văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai cho biết, ngày xưa, nhà Rông là nơi lưu giữ các vật linh thiêng của làng và chỉ đàn ông, con trai mới được phép ngủ ở nhà Rông. Hiện tại, rất ít làng đồng bào dân tộc thiểu số còn giữ lại được phong tục này. Tuy nhiên, làng Kon Sơ Lăl vẫn duy trì việc nam thanh niên chưa vợ đều phải ngủ tại nhà Rông để già làng dễ quản lý, giáo dục.
 

Hiện rất hiếm nhà Rông có thể phục dựng lại với diện tích lớn mà vẫn giữ nguyên thiết kế và nguyên vật liệu truyền thống như của làng Kon Sơ Lăl. Nhà Rông Kon Sơ Lăl phục dựng thành công thể hiện sự đoàn kết, mong muốn có một nơi sinh hoạt cộng đồng, một mái nhà Rông đúng bản chất và ý nghĩa của người Ba Na.

Nhà Rông Kon Sơ Lăl là một trong những kiến trúc nhà Rông truyền thống đẹp và lớn nhất tỉnh Gia Lai, đáp ứng được nhu cầu về tín ngưỡng, gắn kết tính cộng đồng. Đã có một số biến đổi phù hợp với cuộc sống hiện tại nhưng nó vẫn giữ được nguyên bản nét văn hóa người Ba Na, là linh hồn, niềm tin và biểu tượng sức mạnh của làng.