Hà Nội tìm giải pháp bảo tồn và phát triển làng nghề

Ngày 23/7, Chi cục Phát triển nông thôn Hà Nội tổ chức Hội thảo “Một số giải pháp bảo tồn, phát triển làng nghề trên địa bàn thành phố Hà Nội”. Dự Hội thảo có Phó Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Nguyễn Thị Hoàng Yến; Phó Chánh Văn phòng Điều phối Nông thôn mới Trung ương Trần Nhật Lam; Chi cục trưởng Chi cục Phát triển nông thôn, Phó Chánh Văn phòng Thường trực Văn phòng Điều phối chương trình xây dựng nông thôn mới thành phố Hà Nội Nguyễn Văn Chí, cùng các nhà khoa học, đại diện làng nghề tham dự…

* Thực trạng làng nghề Hà Nội

Hà Nội là nơi hội tụ nhiều nét tinh túy trong đời sống xã hội, trong đó có những nét tinh hoa của làng nghề, phố nghề. Bởi vậy, việc bảo tồn và phát triển làng nghề càng trở nên quan trọng trên tiến trình phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô. Phát biểu tại Hội thảo, ông Trần Sỹ Tiến - Phó Chi cục trưởng Chi cục phát triển nông thôn Hà Nội cho biết, thành phố sau khi mở rộng có 1.350 làng nghề, đã mai một 544 làng, còn 806 làng đang hoạt động (số liệu điều tra năm 2020). Trong 806 làng nghề có 318 làng nghề, làng nghề truyền thống đã được công nhận thuộc 23 quận, huyện và thị xã; 270 làng được công nhận danh hiệu làng nghề, 48 làng được công nhận danh hiệu làng nghề truyền thống.

Các làng nghề, làng nghề truyền thống đã và đang góp phần tích cực chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập cho lao động địa phương, tạo tiền đề thực hiện thành công Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) và xây dựng nông thôn mới trên địa bàn Hà Nội. Sản phẩm làng nghề Hà Nội đa dạng, chủng loại nhiều, mẫu mã đẹp, chất lượng tốt, một số có thế mạnh cạnh tranh trên thị trường ở cả trong và ngoài nước như: sản phẩm may mặc, sản phẩm gốm sứ, sản phẩm dệt và thêu ren truyền thống, đồ gỗ phục vụ tiêu dùng và xây dựng, đồ cơ khí, nông sản thực phẩm (bánh, bún, kẹo, giò chả, bánh chưng, chè…).

Năm 2021, do ảnh hưởng của dịch COVID-19 nên hoạt động sản xuất, kinh doanh của nhiều làng nghề Hà Nội bị đình trệ (đặc biệt là hoạt động xuất khẩu hàng hóa và du lịch làng nghề). Hầu hết các cơ sở sản xuất làng nghề phải đối mặt với nhiều khó khăn từ nguyên liệu đầu vào, nhân lực, nguồn vốn cho đến đầu ra sản phẩm. Số lao động nghỉ việc nhiều, thu nhập bình quân của người lao động ở các làng nghề giảm mạnh nhưng vẫn cao hơn so với lao động thuần nông…

Tuy vậy, sự phát triển của các làng nghề ở Hà Nội vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế. Hầu hết doanh nghiệp tại các làng nghề của Hà Nội đều hoạt động với quy mô nhỏ, tự phát và gặp phải không ít khó khăn như: Thiếu mặt bằng sản xuất tập trung, thiếu đội ngũ lao động có tay nghề cao, thiếu vốn đầu tư đổi mới công nghệ, thiết bị máy móc nhằm nâng cao sản lượng, chất lượng sản phẩm, khả năng cạnh tranh thấp, nguồn nguyên liệu không ổn định, chưa tạo được nhiều thương hiệu hàng hóa, sức tiêu thụ sản phẩm còn hạn chế, một số sản phẩm truyền thống bị mai một, suy giảm.

Qua nhiều năm phát triển, kết cấu hạ tầng các làng nghề ở Hà Nội, nhất là đường giao thông xuống cấp hoặc chưa đồng bộ, điều này đã và đang trở thành rào cản lớn đối với sự phát triển của các làng nghề nói chung, việc bảo tồn, phát triển làng nghề truyền thống, di tích văn hóa gắn với du lịch nói riêng. 

Các làng nghề Hà Nội hiện vẫn chưa có sự đầu tư đồng bộ về cơ sở hạ tầng phục vụ phát triển du lịch như: Các công trình phục vụ khách du lịch đến tham quan, mua sắm, các khu trưng bày giới thiệu sản phẩm, bãi đỗ xe, khu vệ sinh, nhà hàng, khách sạn, hệ thống đường giao thông, chiếu sáng, đội ngũ hướng dẫn viên, thuyết minh viên… Các cơ sở sản xuất chủ yếu là các hộ kinh doanh gia đình…

* Một số giải pháp phát triển nghề, làng nghề Hà Nội

Phát biểu tại Hội thảo, ông Trần Nhật Lam, Phó Chánh Văn phòng Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương đánh giá, Hà Nội là địa phương có nhiều đóng góp cho phong trào xây dựng nông thôn mới của cả nước với 15/18 huyện, 100% xã đạt chuẩn nông thôn mới. Hà Nội với lợi thế của mình cần rà soát lại cơ chế, chính sách để phát triển làng nghề, trong đó mỗi làng nghề, nhóm làng nghề cần một kế hoạch phát triển riêng, phát huy sức sáng tạo của mỗi người thợ, mỗi nghệ nhân. Hà Nội cũng cần xây dựng cảnh quan môi trường làng nghề, góp phần hoàn thành các tiêu chí xây dựng nông thôn mới; xây dựng môi trường làng nghề xanh - sạch - đẹp gắn với du lịch…

Bà Nguyễn Thị Hoàng Yến, Phó Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho rằng, với đặc thù là Thủ đô nên Hà Nội rất khó có nguồn nguyên liệu tại chỗ cho các làng nghề. Vì vậy, Hà Nội cần liên kết với địa phương để xây dựng các vùng nguyên liệu phục vụ sản xuất.

GS.TS Đặng Kim Chi, Hội bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam nhận định, ngoài việc bảo tồn, phát triển làng nghề, Hà Nội cũng cần lưu ý tới việc gìn giữ môi trường làng nghề. Môi trường làng nghề Hà Nội chỉ thực sự được cải thiện khi cộng đồng dân cư trong làng nghề nhận thức được sự cần thiết bảo vệ môi trường. Cần xây dựng chính sách phù hợp với đặc thù làng nghề, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động bảo vệ môi trường, truyền thông về môi trường…

Bà Hà Thị Vinh, Chủ tịch Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và làng nghề Hà Nội bày tỏ, Hà Nội có nhiều làng nghề thủ công mỹ nghệ nên Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Sở Công Thương, Sở Du lịch cần đồng hành để Hà Nội trở thành “công xưởng khổng lồ” của cả nước về sản xuất sản phẩm quà tặng du lịch... Hơn nữa, với lợi thế của Thủ đô, các làng nghề của Hà Nội khai thác lợi thế để phát triển du lịch, vừa nâng giá trị cho sản phẩm, vừa tạo thêm nhiều việc làm.

Ông Nguyễn Văn Chí, Chi cục trưởng Chi cục Phát triển nông thôn Hà Nội nhấn mạnh, nhận thức được tầm quan trọng của công tác bảo tồn, phát triển nghề, làng nghề, thành phố Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 67/KH-UBND ngày 03/3/2022 về việc Bảo tồn, phát triển làng nghề, ngành nghề nông thôn trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2022 - 2025. Theo kế hoạch này, Hà Nội sẽ tổ chức xét công nhận 50 danh hiệu “làng nghề, nghề truyền thống và làng nghề truyền thống”; hỗ trợ xây dựng thương hiệu và xác lập quyền sở hữu nhãn hiệu tập thể cho 100 làng nghề; hỗ trợ đánh giá tác động môi trường làng nghề cho 100 làng nghề; hỗ trợ 50 dự án phát triển ngành nghề nông thôn.

Hà Nội mong muốn Chính phủ có chính sách ưu đãi, hỗ trợ vốn đầu tư, có cơ chế giảm lãi suất cho vay trung hạn, dài hạn cho làng nghề phù hợp cam kết hội nhập kinh tế quốc tế; có cơ chế, chính sách về đất đai xây dựng cụm công nghiệp, khu sản xuất tập trung, cải tiến thủ tục giao đất, thuê đất lâu dài... Hà Nội phát triển làng nghề gắn với du lịch, trong đó du lịch làng nghề được đặc biệt quan tâm, phát triển theo hướng du lịch bền vững, du lịch có trách nhiệm với môi trường và xã hội, du lịch xanh; tạo thuận lợi về thủ tục cho doanh nghiệp đẩy nhanh tiến độ các dự án đầu tư phát triển sản phẩm du lịch, sản phẩm OCOP Hà Nội; phê duyệt nhiệm vụ thực hiện dự án bảo tồn, phát huy giá trị các làng nghề truyền thống gốm sứ Bát Tràng, dệt lụa Vạn Phúc thành điểm du lịch đạt tiêu chuẩn quốc gia, quốc tế...

Hà Nội tăng cường hơn nữa công tác đào tạo nghề theo hình thức truyền nghề, nhân cấy nghề, xây dựng cơ chế, chính sách khuyến khích các nghệ nhân, thợ giỏi tham gia đào tạo nghề, truyền nghề, chú trọng các nghề truyền thống, cổ truyền. Tổ chức các cuộc thi tay nghề thợ giỏi phong tặng danh hiệu nghệ nhân, hội thi sản phẩm làng nghề; tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về kỹ thuật, tổ chức sản xuất, quản lý doanh nghiệp cho chủ doanh nghiệp, chủ cơ sở sản xuất tại làng nghề…

Bài và ảnh: Thu Giang