Giảm nghèo đa chiều và mục tiêu phát triển bền vững ở Việt Nam

* Giảm nghèo – thành tựu và thách thức 

Theo bà Phạm Thị Hải Chuyền, kết quả giảm nghèo đã góp phần ổn định xã hội, tạo điều kiện phát triển bền vững đất nước, đời sống người dân được cải thiện rõ rệt, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, người dân tiếp cận tốt hơn các dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch, thông tin. Thành tựu giảm nghèo của Việt Nam đã được Liên hợp quốc đánh giá cao và ghi nhận là điểm sáng về giảm đói nghèo. 
 

Chủ tọa Diễn đàn giảm nghèo với chủ đề “Không để ai bị bỏ lại phía sau và hành động của Việt Nam”. Ảnh: Anh Tuấn- TTXVN

Ghi nhận từ phía bà Pratibha Mehta, Điều phối viên thường trú Liên hợp quốc, trong 15 năm qua, tỷ lệ hộ nghèo ở Việt Nam giảm nhanh xuống dưới 10%, tỷ lệ giáo dục tiểu học đạt gần 100% đối với cả trẻ em trai và trẻ em gái và tỷ lệ tử vong mẹ đã giảm 3/4 kể từ năm 1990, nhờ đó hàng ngàn bà mẹ còn sống và chăm sóc được cho con mình, đây là những thành quả mà ít quốc gia đạt được. Tuy nhiên, bà Pratibha Mehta cho rằng các thách thức còn đang ở phía trước, nếu muốn hiện thực hóa ý tưởng tham vọng của các Mục tiêu phát triển bền vững ở Việt Nam. Các Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ chưa hoàn thành tại Việt Nam hiện nằm ở một số địa bàn và nhóm dân cư, đặc biệt là dân tộc thiểu số và miền núi. Tỉ lệ nghèo về thu nhập của đồng bào dân tộc thiểu số hiện cao hơn 3,5 lần mức trung bình của quốc gia. Việc chậm theo kịp tiến độ thực hiện các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ ở đồng bào dân tộc thiểu số cho thấy còn nhiều điều cần tiếp tục phải làm, nếu muốn giảm nghèo ở mọi hình thái, mọi chiều ngoài chiều thu nhập. Đây là ưu tiên hàng đầu trong việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững. Bà Pratibha Mehta nhìn nhận, cũng như các nước đã trở thành nước thu nhập trung bình, Việt Nam đang đối diện với hàng loạt những thay đổi chính về cấu trúc bao gồm đô thị hóa, công nghiệp hóa, di dân nội địa và thay đổi xã hội. Những hình thái nghèo đa chiều mới xuất hiện ở vùng đô thị trong nhóm người nhập cư và người lao động trong khu vực phi chính thức. 

Tại Thành phố Hồ Chí Minh, theo điều tra năm 2012, tỷ lệ nghèo đa chiều trong nhóm nhập cư cao gấp 4 lần so với cư dân của thành phố. Việt Nam cũng đang rơi vào tình trạng biến động về mức độ dễ bị tổn thương của các nhóm dân cư. Phần lớn dân số vẫn sống rất gần với ngưỡng nghèo và bất cứ cú sốc nào từ thảm họa thiên tai, các biến cố về kinh tế hoặc sức khỏe cũng có thể đẩy họ lại nghèo đói. 

Bà Phạm Thị Hải Chuyền- Bộ trưởng Bộ Lao động- Thương binh và Xã hội phát biểu khai mạc diễn đàn. Ảnh: Anh Tuấn- TTXVN

Bà Pratibha Mehta cho rằng đây là một thách thức lớn đòi hỏi phải cải cách hệ thống an sinh xã hội hiện nay chủ yếu hướng tới các nhóm lao động chính thức hưởng lương hưu theo chế độ đóng hưởng và các nhóm nghèo nhất nhận trợ cấp xã hội, trong khi chưa bảo vệ đúng mức và đảm bảo hỗ trợ cần thiết cho nhóm “ở giữa" bao gồm những người có thu nhập thấp, bấp bênh và rất dễ tổn thương, dễ bị rơi vào nghèo đói trước các cú sốc. Bà Pratibha Mehta ví dụ hệ thống hỗ trợ người khuyết tật hiện chỉ phủ được khoảng 600.000 người khuyết tật nặng và 191.000 người được chẩn đoán "có bệnh tâm thần nghiêm trọng", rất hạn chế so với con số thực tế 7,2 triệu người Việt Nam là người khuyết tật, trong đó ước tính 1,03 triệu người bị khuyết tật nặng ở độ tuổi từ 20 đến 65 tuổi. Thêm vào đó, mức hỗ trợ thường xuyên cho các nhóm đối tượng này quá thấp, không thể tạo ra sự khác biệt cho cuộc sống của đối tượng nhận trợ giúp. Các gia đình có thu nhập thấp này cần đảm bảo an sinh để không chỉ đủ khả năng chống chọi với các cú sốc, mà còn để đầu tư cho con em mình và tăng khả năng nắm bắt các cơ hội có việc làm tốt hơn, khi đất nước hội nhập với nền kinh tế thế giới và khu vực. 

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Sơn Phước Hoan thừa nhận, mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu trên bình diện quốc gia, nhưng khi xem xét cụ thể về chất lượng hoàn thành đối với các địa bàn và các dân tộc, cho thấy Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức để có thể hoàn thành các Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ đối với đồng bào dân tộc thiểu số. Kết quả đạt được của một số Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ đối với các dân tộc thiểu số đang còn cách xa so với mặt bằng chung của quốc gia. Đáng chú ý, nhiều chỉ tiêu liên quan đến: Xóa bỏ tình trạng nghèo cùng cực và thiếu đói; phổ cập giáo dục tiểu học; tăng cường bình đẳng giới và nâng cao vị thế, năng lực cho phụ nữ; giảm tỷ lệ tử vong ở trẻ em; nâng cao sức khỏe bà mẹ; vệ sinh môi trường... có khoảng cách chênh lệch khá lớn giữa các nhóm dân tộc thiểu số so với dân tộc Kinh hay giữa các vùng có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống so với các vùng đồng bằng, đô thị. Nếu không có nỗ lực vượt bậc, sẽ không thể đạt được các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ cho các vùng và nhóm này trong tương lai gần. 

* Giảm nghèo đa chiều và mục tiêu phát triển bền vững 

Xuất phát từ thực trạng trên, để đạt được các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ đối với đồng bào dân tộc thiểu số, làm cơ sở thực hiện mục tiêu phát triển bền vững sau năm 2015, Ủy ban Dân tộc cùng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, các bộ, ngành, địa phương với sự hỗ trợ của Chương trình Phát triển Liên hợp quốc xây dựng và trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1557/QĐ-TTg ngày 10/9/2015 phê duyệt một số chỉ tiêu thực hiện các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ đối với đồng bào dân tộc thiểu số, gắn với mục tiêu phát triển bền vững sau năm 2015. Quyết định được ban hành đã thể chế hóa các mục tiêu phấn đấu, tạo cơ chế theo dõi, đánh giá, tăng hiệu quả phối hợp tốt hơn nguồn lực thực hiện các chương trình và chiến lược quốc gia hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số, góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia sau năm 2015 và Nghị quyết số 80/NQ-CP của Chính phủ về định hướng giảm nghèo bền vững thời kỳ 2012-2020, cũng như triển khai nhanh, hiệu quả hơn Chiến lược công tác dân tộc giai đoạn 2011 - 2020. Với Quyết định này, một lần nữa thể hiện quyết tâm cao độ, cũng như cam kết của Chính phủ Việt Nam trong việc thực hiện thành công các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ.

Bà Pratibha Mahta, Điều phối viên Liên hợp quốc tại Việt Nam phát biểu tại diễn đàn. Ảnh: Anh Tuấn- TTXVN

Vừa qua, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã thay mặt Nhà nước và nhân dân Việt Nam cùng các nguyên thủ quốc gia trên thế giới tham dự Hội nghị Thượng đỉnh Liên hợp quốc thông qua Chương trình nghị sự 2030 về Phát triển bền vững, trong đó cam kết xóa bỏ tình trạng nghèo dưới mọi hình thức, không để bất cứ ai bị bỏ lại phía sau. 

Theo bà Phạm Thị Hải Chuyền, để thực hiện cam kết trước cộng đồng quốc tế, Chính phủ Việt Nam đã chủ động đổi mới phương pháp tiếp cận đo lường nghèo từ đơn chiều sang đa chiều, áp dụng cho giai đoạn 2016-2020 với mục đích cùng với các giải pháp hỗ trợ tạo sinh kế, tăng thu nhập, nâng cao hơn nữa khả năng tiếp cận của người dân về các dịch vụ xã hội cơ bản, nhất là về y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch vệ sinh, thông tin; phân loại đối tượng hộ nghèo để có các giải pháp hỗ trợ phù hợp, theo thứ tự ưu tiên, nhận diện hộ nghèo toàn diện hơn, đánh giá được mức độ tiến bộ xã hội qua từng năm và cả giai đoạn. Đây là phương pháp tiếp cận mới được cộng đồng quốc tế khuyến nghị các nước áp dụng để giải quyết tình trạng nghèo. Việt Nam là quốc gia ở châu Á đã tiên phong áp dụng và thực hiện phương pháp này, được thể hiện qua việc sớm ban hành Quyết định số 1614/QĐ-TTg phê duyệt Đề án chuyển đổi phương pháp tiếp cận đo lường nghèo từ đơn chiều sang đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2016-2020 trong tháng 9 vừa qua. 

Cũng theo Bộ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, Việt Nam sẽ đổi mới hệ thống cơ chế, chính sách giảm nghèo theo hướng tập trung, khắc phục tình trạng phân tán, dàn trải, kém hiệu quả. Chính sách giảm nghèo cần phát huy được vai trò tham gia của cộng đồng, khơi dậy ý thức vươn lên thoát nghèo của chính người nghèo, hạn chế các chính sách hỗ trợ cho không, tăng chính sách cho vay có điều kiện, có hoàn trả, có thời hạn; đồng thời lồng ghép vấn đề bình đẳng giới, ưu tiên các chính sách hỗ trợ đối với phụ nữ và trẻ em nghèo, hộ nghèo dân tộc thiểu số, mở rộng các chính sách đối với hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo. Bên cạnh đó, Việt Nam huy động đa dạng các nguồn lực để thực hiện mục tiêu giảm nghèo đề ra, nhất là nguồn lực từ cộng đồng, từ chính người nghèo; tập trung, ưu tiên nguồn lực đầu tư cho các huyện nghèo, xã nghèo, thôn bản đặc biệt khó khăn, vùng miền núi, đồng bào dân tộc thiểu số, nhằm hạn chế gia tăng khoảng cách chênh lệch về mức sống giữa các vùng, nhóm dân cư. Việt Nam thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2016-2020 theo hướng: Xác định và giao vốn đầu tư trung hạn 5 năm cho các địa phương để chủ động, bố trí danh mục đầu tư theo thứ tự ưu tiên, đẩy mạnh phân cấp trao quyền cho cơ sở, cộng đồng, tăng cường sự tham gia, giám sát của người dân cả trước, trong và sau quá trình thực hiện. 

Ông Sơn Phước Hoan- Thứ trưởng, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc phát biểu tại diễn đàn. Ảnh: Anh Tuấn- TTXVN

Ông Sơn Phước Hoan cho biết, với trách nhiệm là cơ quan thường trực giúp Thủ tướng Chính phủ quản lý, theo dõi, hướng dẫn, kiểm tra tình hình triển khai thực hiện các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ ở vùng dân tộc thiểu số. Trong thời gian tới, Ủy ban Dân tộc sẽ khẩn trương xây dựng và ban hành Kế hoạch tổng thể thực hiện Quyết định số 1557/QĐ-TTg; đồng thời hỗ trợ kỹ thuật cho các địa phương nhanh chóng thể chế hóa các Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ đối với đồng bào dân tộc thiểu số vào các Chiến lược, Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm giai đoạn 2016 - 2020 của quốc gia và từng bộ, ngành, địa phương... Ghi nhận Chính phủ Việt Nam đã nhận thức được những thách thức đặt ra và đang ưu tiên hàng đầu mục tiêu giảm nghèo dân tộc thiểu số, hoàn tất các Mục tiêu thiên niên kỷ chưa hoàn thành cho đồng bào dân tộc thiểu số, cũng như xử lý vấn đề nghèo đa chiều, bà Pratibha Mehta cho biết điều quan trọng là cần đảm bảo các mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam và các chỉ tiêu phát triển bóc tách đối với đồng bào dân tộc thiểu số cần được chuyển tải vào Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 2016 – 2020. Một việc cũng không kém phần quan trọng là cần phải xây dựng và triển khai một khung giám sát và đảm bảo trách nhiệm giải trình của các bên liên quan để đạt được những mục tiêu trên. Bà Pratibha Mehta tin tưởng với cam kết mạnh mẽ và các kinh nghiệm đa dạng trong giảm nghèo và triển khai các Mục tiêu thiên niên kỷ của Chính phủ Việt Nam, các Mục tiêu phát triển bền vững sẽ được triển khai thành công và "nghèo đói sẽ được xóa bỏ dưới mọi hình thức và mọi nơi ở Việt Nam", sẽ “không ai bị bỏ lại phía sau”./.