“Không chỉ ở vùng rừng núi, xa xôi hẻo lánh mới khó khăn, ngay cả giữa thị xã, thành phố thì việc tìm kiếm, cất bốc hài cốt liệt sỹ rất gian truân”, Thiếu tá Phan Việt Phương, Đội trưởng Đội K72 - Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Bình Phước, chia sẻ.
Điển hình như chuyện xảy ra ở phum Sresdei, xã Odsei, thị xã Kratie, tỉnh Kratie, nơi mà mới đây, trong đợt tìm kiếm đợt 2 của giai đoạn mùa khô 2016-2017, các chiến sỹ Đội K72 vừa tìm thấy gần 100 hài cốt bộ đội Việt Nam.
Bài 3: Hóa giải nhiều tình huống khó
Từ lấy mộ dưới… móng trường học
Bắt đầu từ thông tin của ông Lê Công Hòa, từng là Việt kiều tại Campuchia, tham gia bộ đội tại Đoàn 579 đóng quân tại tỉnh Kratie hồi những năm 1973-1975, liên hệ với Đội K72 cung cấp: Có một khu mộ chôn cất các liệt sỹ hy sinh từ năm 1970-1975 tại phum Srae Sdau, xã Ou Ruessei, thị xã Kratie. Đây là khu mai táng liệt sỹ của các đơn vị Công trường 5, đoàn 570, Đoàn 100, 210, 270, 340, 500, 770, C50 Cục Hậu cần, Đoàn 370, 470 thuộc Binh đoàn Trường Sơn.
Qua tìm hiểu, Đội K72 xác định, tại vị trí này, Đội K72 đã cất bốc được 34 mộ liệt sỹ khi đang xây dựng một phòng học. Tuy nhiên thông tin ông Hòa cung cấp, khu vực này còn rất nhiều mộ liệt sỹ chưa được tìm thấy và chính tay ông đã chôn cất 1 liệt sỹ tại đây. Thiếu tá Phan Việt Phương, cho biết:
Thời điểm này, khu vực đất xác định có hài cốt đang được xây dựng trường học, sắp hoàn thành. Vì vậy, nhà thầu Campuchia nhất quyết không cho Đội K72 vào đào khảo sát để tìm mộ trong khu vực đang xây. Lãnh đạo Đội K72 họp bàn quyết tâm tìm cách đào tìm tại khu vực này, sau khi xác định nguồn thông tin của ông Hòa là chính xác.
“Thông tin được củng cố thêm khi qua công tác dân vận địa bàn chúng tôi được biết trong quá trình xây dựng, công nhân có đào được một số di vật nghi là quân trang, đồ dùng của bộ đội Việt Nam”, Trung tá Nguyễn Quang Trung, Chính trị viên Đội K72, cho biết thêm.
Sau nhiều lần thuyết phục không hiệu quả, ban chỉ huy Đội K72 quyết định nhờ Phó Chỉ huy trưởng quân sự tỉnh Kratie tổ chức liên hoan, làm quen, kết bạn với chủ thầu. Sau khi nghe được về mục đích của các chiến sỹ đi tìm hài cốt liệt sỹ, cùng sự vun vào của anh em quân đội Campuchia làm công tác bảo vệ đội, ông chủ thầu tên Seck Chan gật đầu đồng ý cho Đội K72 tìm kiếm hài cốt liệt sỹ, nhưng với điều kiện chỉ được làm vào... ban đêm.
Ngay lập tức, Thiếu tá Phan Việt Phương lên kế hoạch cho anh em làm việc trong đêm. Chuẩn bị máy nổ, đèn chiếu sáng, phân chia lực lượng và tổ chức đào sao cho hợp lý, lấy được cốt nguyên vẹn, không ảnh hưởng đến công trình. Trong không khí như Thiếu tá Phan Việt Phương ví von “giống như thời đào hầm đặt mìn ở Điện Biên Phủ”, các chiến sỹ chia ca hối hả đào sâu vào lòng đất như những “con chuột chũi”, khoét vào gầm móng nhà. Khi đã vào phía dưới móng nhà, chỉ còn 3 người làm việc gồm một người cuốc đất, đào đất, 1 người soi đèn và một người cào, vận chuyển đất đá đã đào đưa ra ngoài. Ngay trong những hố đào dò đầu tiên, các chiến sỹ đã phát hiện 2 mộ liệt sỹ.
Ngay cả khi chạm đến tăng, phát hiện hài cốt liệt sỹ thì việc cất bốc hài cốt cũng không hề đơn giản do làm việc trong điều kiện ban đêm, phạm vi xoay sở chật hẹp, nằm dưới móng nhà hơn 1 mét, lại thiếu ánh sáng. “Nhiều khi những nén hương thắp trước khi xuống đã tàn mà các chiến sỹ vẫn chưa thể đưa được các hài cốt liệt sỹ ra khỏi lòng đất”, Thiếu tá Phan Việt Phương nói.
Trong điều kiện ngặt nghèo như vậy, các chiến sỹ Đội K72 đã phải tỉ mẩn, cận trọng, đưa từng hài cốt liệt sỹ lên trên mặt đất và rồi lại tiếp tục chăm chút gạn từng lớp đất để chọn lấy phần hài cốt và những di vật còn sót lại của các liệt sỹ. Trong thời gian 28 ngày (từ 21/3/2017 đến 18/4/2017), các cán bộ, chiến sỹ đội K72 đã tìm được 64 mộ liệt sỹ. Phần lớn các liệt sỹ ở đây đều được chôn đầy đủ tăng nilon nhưng các xương đều đã mủn và không thể xác định được danh tính. Trong số 35 bộ hài cốt nằm dưới phần móng nhà có 17 mộ bị mất một phần hài cốt do quá trình đào móng nhà.
…đến trong vườn tiêu
Tại nhiều khu vực, sau một thời gian dài, địa hình đã thay đổi, nhiều điểm đã phát triển thành khu dân cư, đất canh tác và các công trình xây dựng kiên cố. Nhiều khu mộ nằm trên đất trồng hoa màu, cây công nghiệp thì việc thuyết phục được người dân cho tìm đào cũng là cả một quá trình, vận dụng nhiều biện pháp vận động để người dân đồng ý cho đào, cất bốc hài cốt.
Năm 2015, qua nắm bắt thông tin, Đội K71 phát hiện trong vườn tiêu của người dân ở xã Chhngar Kaeut, huyện Memot, tỉnh Tboung Khmum có khu mộ liệt sỹ nằm trong khoảng đất rộng khoảng hai công đất (2.000m2). Tuy nhiên, vườn tiêu đang bắt đầu ra trái, xót của nên người dân không cho đào tìm kiếm, anh em trong đội đưa phương án đền bù nếu gây thiệt hại cũng không được. Để giải quyết “bài toán hóc búa” này, Đại tá Lê Văn Mỹ, Đội K71 cho biết: Lúc đó anh em phải nhờ chính quyền địa phương tác động, đồng thời làm công tác dân vận, khám bệnh, phát thuốc cho người dân. Mặt khác, cam kết “như đinh đóng cột” với chủ vườn không để ảnh hưởng đến cây tiêu trong quá trình đào.
Sau khi thuyết phục được người dân, anh em Đội K71 sử dụng thuốn (thanh sắt dài khoảng 1 mét, có hàn tay cầm, đầu mài nhọn có ngạch) thăm dò vị trí chính xác, rồi đánh dấu vị trí từng mộ để đào. Sau đó, anh em chiến sỹ thực hiện đào cẩn thận theo kiểu hàm ếch, từ ngoài chui xuống đất vào dưới gốc cây, không phạm vào rễ cây tiêu.
Tại vị trí này, Đội K71 đã cất bốc được 23 hài cốt liệt sỹ. Số hài cốt liệt sỹ này sau này cũng được xác định là của Trung đoàn 209, Sư đoàn 7, Quân đoàn 4. “Sau khi đào tìm được hết số mộ liệt sỹ. Kiểm tra lại, vườn tiêu vẫn còn nguyên vẹn, chỉ hư đúng một dây tiêu. Anh em thở phào nhẹ nhõm, vì mình vừa hoàn thành nhiệm vụ lại giữ được lòng tin với người dân nước bạn”, Đại tá Lê Văn Mỹ chia sẻ.
Điển hình như chuyện xảy ra ở phum Sresdei, xã Odsei, thị xã Kratie, tỉnh Kratie, nơi mà mới đây, trong đợt tìm kiếm đợt 2 của giai đoạn mùa khô 2016-2017, các chiến sỹ Đội K72 vừa tìm thấy gần 100 hài cốt bộ đội Việt Nam.
 |
| Đại tá Lê Văn Mỹ, Chính trị viên Đội K71- Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Tây Ninh chia sẻ với phóng viên TTXVN về quá trình đi tìm, cất bốc và hồi hương hài cốt liệt sỹ Việt Nam hy sinh ở Campuchia. Ảnh: Xuân Khu - Anh Tuấn |
Từ lấy mộ dưới… móng trường học
Bắt đầu từ thông tin của ông Lê Công Hòa, từng là Việt kiều tại Campuchia, tham gia bộ đội tại Đoàn 579 đóng quân tại tỉnh Kratie hồi những năm 1973-1975, liên hệ với Đội K72 cung cấp: Có một khu mộ chôn cất các liệt sỹ hy sinh từ năm 1970-1975 tại phum Srae Sdau, xã Ou Ruessei, thị xã Kratie. Đây là khu mai táng liệt sỹ của các đơn vị Công trường 5, đoàn 570, Đoàn 100, 210, 270, 340, 500, 770, C50 Cục Hậu cần, Đoàn 370, 470 thuộc Binh đoàn Trường Sơn.
Qua tìm hiểu, Đội K72 xác định, tại vị trí này, Đội K72 đã cất bốc được 34 mộ liệt sỹ khi đang xây dựng một phòng học. Tuy nhiên thông tin ông Hòa cung cấp, khu vực này còn rất nhiều mộ liệt sỹ chưa được tìm thấy và chính tay ông đã chôn cất 1 liệt sỹ tại đây. Thiếu tá Phan Việt Phương, cho biết:
Thời điểm này, khu vực đất xác định có hài cốt đang được xây dựng trường học, sắp hoàn thành. Vì vậy, nhà thầu Campuchia nhất quyết không cho Đội K72 vào đào khảo sát để tìm mộ trong khu vực đang xây. Lãnh đạo Đội K72 họp bàn quyết tâm tìm cách đào tìm tại khu vực này, sau khi xác định nguồn thông tin của ông Hòa là chính xác.
“Thông tin được củng cố thêm khi qua công tác dân vận địa bàn chúng tôi được biết trong quá trình xây dựng, công nhân có đào được một số di vật nghi là quân trang, đồ dùng của bộ đội Việt Nam”, Trung tá Nguyễn Quang Trung, Chính trị viên Đội K72, cho biết thêm.
Sau nhiều lần thuyết phục không hiệu quả, ban chỉ huy Đội K72 quyết định nhờ Phó Chỉ huy trưởng quân sự tỉnh Kratie tổ chức liên hoan, làm quen, kết bạn với chủ thầu. Sau khi nghe được về mục đích của các chiến sỹ đi tìm hài cốt liệt sỹ, cùng sự vun vào của anh em quân đội Campuchia làm công tác bảo vệ đội, ông chủ thầu tên Seck Chan gật đầu đồng ý cho Đội K72 tìm kiếm hài cốt liệt sỹ, nhưng với điều kiện chỉ được làm vào... ban đêm.
Ngay lập tức, Thiếu tá Phan Việt Phương lên kế hoạch cho anh em làm việc trong đêm. Chuẩn bị máy nổ, đèn chiếu sáng, phân chia lực lượng và tổ chức đào sao cho hợp lý, lấy được cốt nguyên vẹn, không ảnh hưởng đến công trình. Trong không khí như Thiếu tá Phan Việt Phương ví von “giống như thời đào hầm đặt mìn ở Điện Biên Phủ”, các chiến sỹ chia ca hối hả đào sâu vào lòng đất như những “con chuột chũi”, khoét vào gầm móng nhà. Khi đã vào phía dưới móng nhà, chỉ còn 3 người làm việc gồm một người cuốc đất, đào đất, 1 người soi đèn và một người cào, vận chuyển đất đá đã đào đưa ra ngoài. Ngay trong những hố đào dò đầu tiên, các chiến sỹ đã phát hiện 2 mộ liệt sỹ.
Ngay cả khi chạm đến tăng, phát hiện hài cốt liệt sỹ thì việc cất bốc hài cốt cũng không hề đơn giản do làm việc trong điều kiện ban đêm, phạm vi xoay sở chật hẹp, nằm dưới móng nhà hơn 1 mét, lại thiếu ánh sáng. “Nhiều khi những nén hương thắp trước khi xuống đã tàn mà các chiến sỹ vẫn chưa thể đưa được các hài cốt liệt sỹ ra khỏi lòng đất”, Thiếu tá Phan Việt Phương nói.
Trong điều kiện ngặt nghèo như vậy, các chiến sỹ Đội K72 đã phải tỉ mẩn, cận trọng, đưa từng hài cốt liệt sỹ lên trên mặt đất và rồi lại tiếp tục chăm chút gạn từng lớp đất để chọn lấy phần hài cốt và những di vật còn sót lại của các liệt sỹ. Trong thời gian 28 ngày (từ 21/3/2017 đến 18/4/2017), các cán bộ, chiến sỹ đội K72 đã tìm được 64 mộ liệt sỹ. Phần lớn các liệt sỹ ở đây đều được chôn đầy đủ tăng nilon nhưng các xương đều đã mủn và không thể xác định được danh tính. Trong số 35 bộ hài cốt nằm dưới phần móng nhà có 17 mộ bị mất một phần hài cốt do quá trình đào móng nhà.
…đến trong vườn tiêu
Tại nhiều khu vực, sau một thời gian dài, địa hình đã thay đổi, nhiều điểm đã phát triển thành khu dân cư, đất canh tác và các công trình xây dựng kiên cố. Nhiều khu mộ nằm trên đất trồng hoa màu, cây công nghiệp thì việc thuyết phục được người dân cho tìm đào cũng là cả một quá trình, vận dụng nhiều biện pháp vận động để người dân đồng ý cho đào, cất bốc hài cốt.
 |
| Công tác quy tập hài cốt liệt sĩ trên vùng đất bạn Campuchia. Ảnh: Dương Chí Tưởng - TTXVN |
Sau khi thuyết phục được người dân, anh em Đội K71 sử dụng thuốn (thanh sắt dài khoảng 1 mét, có hàn tay cầm, đầu mài nhọn có ngạch) thăm dò vị trí chính xác, rồi đánh dấu vị trí từng mộ để đào. Sau đó, anh em chiến sỹ thực hiện đào cẩn thận theo kiểu hàm ếch, từ ngoài chui xuống đất vào dưới gốc cây, không phạm vào rễ cây tiêu.
Tại vị trí này, Đội K71 đã cất bốc được 23 hài cốt liệt sỹ. Số hài cốt liệt sỹ này sau này cũng được xác định là của Trung đoàn 209, Sư đoàn 7, Quân đoàn 4. “Sau khi đào tìm được hết số mộ liệt sỹ. Kiểm tra lại, vườn tiêu vẫn còn nguyên vẹn, chỉ hư đúng một dây tiêu. Anh em thở phào nhẹ nhõm, vì mình vừa hoàn thành nhiệm vụ lại giữ được lòng tin với người dân nước bạn”, Đại tá Lê Văn Mỹ chia sẻ.
Anh Tuấn – Xuân Khu
Bài 4: Nửa đời binh nghiệp đi tìm hài cốt liệt sỹ
Báo ảnh Dân tộc và Miền núi/TTXVN
