Độc đáo lễ Sen Đôn Ta của đồng bào Khmer Nam Bộ

Lễ Sen Đôn Ta của đồng bào Khmer được tổ chức với nhiều hoạt động đan xen, thể hiện sự biết ơn công đức của tổ tiên, ông bà, cha mẹ, những người đã khuất; đồng thời, cầu an cho bản thân, gia quyến và những người còn còn tại thế.

Theo truyền thống, người dân Khmer Nam Bộ thường tổ chức lễ Sen Đôn Ta tại nhà và tại chùa trong 3 ngày chính là 14, 15 tháng 10 (Phéc T’ro-bot) và ngày 01 tháng 11 (A-such) nhưng do năm nay nhuần tháng 8 theo lịch Khmer nên lễ được diễn ra từ ngày 8 đến ngày 10 tháng 10 năm 2018 dương lịch.

Lễ Sen Đôn Ta được bắt nguồn từ tín ngưỡng xa xưa của người dân tại phum sóc Khmer trước khi Phật giáo Nam tông du nhập miền nam Việt Nam. Nam Bộ vốn là vùng đất ngập nước, cư dân thường di chuyển bằng ghe, xuồng và sinh sống chủ yếu bằng nghề nông, trồng lúa nước. Trong truyền thống canh tác lúa mùa trước đây, bà con bắt đầu xuống giống từ đầu năm, khi bắt đầu mùa mưa theo Khmer lịch cho đến khi mùa Đôn Ta đến cũng là lúc hoàn thành mùa gieo cấy. Rảnh tay khỏi việc đồng áng, đồng bào Khmer thường xuyên gặp gỡ, thăm hỏi ông bà, cha mẹ ở xa và dâng tặng những món quà quê, cây nhà lá vườn như bánh trái, hoa quả... 

Mùa Sen Đôn Ta cũng là dịp các cấp, các ngành, chính quyền địa phương đi thăm hỏi đồng bào và chư tăng ở các ngôi chùa trên địa bàn. Vì vậy, Sen Đôn Ta không chỉ là dịp báo hiếu, đáp nghĩa mà còn là ngày hội tràn đầy niềm vui, tình đoàn đoàn kết, mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc. 

Theo lễ nghi truyền thống, lễ Sen Đôn Ta thường được tổ chức trong thời gian 16 ngày với 4 nghi thức chính: lễ đặt cơm vắt (Bos Bai Ben), lễ cúng ông bà (Sen Đôn Ta), lễ rước ông bà (Phchum Ben) và lễ đưa tiễn ông bà (chun Đôn Ta). Tuy nhiên, cách gọi Sen Đôn Ta của người Khmer Nam Bộ đối với lễ hội này chủ yếu nhằm vào hai nghi thức chính: cúng ông bà tại nhà và đặt cơm vắt (Bos bai ben) tại chùa, gọi chung là Sen Đôn Ta.

Người Khmer quan niệm rằng ngoài cõi thực còn có cõi tâm linh, cõi vô hình và thời điểm diễn ra lễ Đôn Ta là dịp duy nhất trong năm những người đã khuất có thể quay lại trần gian từ lời mời gọi của người thân trong gia đình. Vì vậy, tập tục “sen” (cúng) vẫn được duy trì và là hoạt động không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt hằng ngày của đồng bào Khmer Nam Bộ nhằm tưởng nhớ công đức tổ tiên, ông bà, cha mẹ và những người có công với đất nước... 

Trong dịp lễ Đôn Ta, người Khmer thường dậy sớm, chuẩn bị vật thực để mang lên chùa, dâng lên các vị sư và thỉnh chư tăng đến độ thực tại nhà để tụng kinh cầu siêu hồi hướng công quả đến thân nhân quá vãng của mình. Lễ phẩm thường là những món ăn mà người quá cố khi còn sống thích, các loại bánh, trái cây, nước ngọt... Đặc biệt, không thể thiếu trong ngày lễ chính là món cơm vắt (cơm nắm tay, gọi là Bay-ben) và cơm vắt có hình nhọn như chiếc nón lá (Bay bat-bor).

Kết thúc lễ cúng Đôn Ta là nghi lễ cúng đưa tiễn ông bà. Do cuộc sống gắn bó với sông nước nên người Khmer thường chế tác thuyền đưa tiễn ông bà từ bẹ chuối với hình nộm hai người nộm chèo lái; trong thuyền đặt nhiều vật dụng như lộ phí,bánh trái, nước uống, quần áo làm bằng giấy...

Nếu như người Kinh có lễ Vu Lan báo hiếu, người Chăm có lễ hội Ka Tê thì người Khmer có lễ Sen Đôn Ta - một trong những lễ hội quan trọng với nhiều ý nghĩa tốt đẹp, thể hiện sự biết ơn, tưởng nhớ công lao của tổ tiên, ông bà và những người đã khuất.

Bài và ảnh: Sơn Hên, An Hiếu