Đi chợ ở xứ người Dao đỏ

Xứ người Dao đỏ

Sì Lở Lầu( huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu)là xã có 100% dân tộc người Dao đỏ. Ngay từ sáng sớm, tiếng lợn kêu ìn ịt, tiếng cùng cục của những chú “gà xách tay”; tiếng xe máy gồng mình rú ga và tiếng chân ngựa cồm cộp gõ móng vào đá… Sương mù vẫn đặc quánh chẳng thấy mặt người, chỉ nghe tiếng bước chân rộn ràng mỗi lúc một đông. Màu sắc chủ đạo được phụ nữ nơi đây sử dụng là những gam màu có độ tương phản mạnh như màu đỏ, đen và trắng. Điều dễ nhận ra là trên trang phục của họ, bạc được sử dụng rất nhiều từ cúc áo, viền áo, hoa tai, vòng cổ, vòng tay… đều được chế tác bằng bạc. Khi mặt trời lên, trang phục của phụ nữ Dao đỏ càng được nổi bật; vì những thứ trang sức có màu trắng kia, gặp ánh nắng sẽ lóe những tia sáng mạnh kiểu như người thợ ảnh phát đèn flash. Gần chín giờ khi những màn sương đã trốn chạy lên núi cao, cũng là lúc phiên chợ mới tỏ mặt người. Họ chào nhau bằng thứ tiếng bản địa pha lẫn tiếng Quan Hỏa. Đó là những hình ảnh, âm thanh đầu tiên trong ngày của phiên chợ người Dao đỏ trên mười hai tầng núi thuộc xã biên giới Sì Lở Lầu, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu.

Người dân ở đây bảo, đã leo lên mười hai tầng dốc mà không đi chợ thì chưa phải đến Sì Lở Lầu. Cũng không biết chợ có từ khi nào, ngay đến cái tên của chợ cũng khá độc đáo bởi những tên gọi khác nhau, khiến cho nhiều người phải tò mò khi đặt chân lên vùng đất này. Có người gọi là chợ Gia Khâu, vì chợ họp ngay ở trung tâm bản Gia Khâu sát với đường đi. Lại có người gọi là “chợ Sừng” vì chợ chỉ họp vào ngày con có sừng trong tháng là ngày con trâu và con dê (tức ngày Sửu và ngày Mùi). Theo cách tính lịch âm hai ngày này cách nhau sáu ngày. Ví như phiên này mà rơi vào thứ Bảy ngày Mùi, thì phiên sau sẽ là thứ Sáu ngày Sửu, tuần sau nữa là thứ Năm… cứ lùi dần như thế theo kiểu lùi vòng tròn, nên chợ còn có tên gọi khác là “chợ Giật lùi”.

Độc đáo phiên chợ người Dao

Ngoài những mặt hàng lâm thổ sản như: quế, hồi, thảo quả, mắc khén, măng rừng, mật ong… thì đồ trang sức bằng bạc rất được chuộng, đó là: vòng tay, vòng cổ, thắt lưng, khuyên tai, xà tích… được chế tác thủ công. Bà Mẩy cho biết, một bộ trang phục truyền thống có giá khoảng 4 đến 10 triệu đồng. Như vậy không phải người con gái nào lớn lên cũng có ngay một bộ trang phục như thế. 

Mặc dù ở phiên chợ này có đủ các mặt hàng từ xuôi chuyển lên, từ bên kia biên giới sang, nhưng không thể lấn át được những sản vật rất riêng từ sản phẩm bản địa, do chính người dân địa phương làm ra như: rau củ quả, lâm thổ sản; vải vóc, quần áo, thổ cẩm, đồ trang sức...

Chợ “Giật lùi” không chỉ đặc sắc về trang phục mà còn hấp dẫn chúng tôi bởi hương vị ẩm thực mang đậm màu sắc của người Dao Đỏ như món Đậu phụ nhự của bà con tự làm. Theo lời chị Tẩn Sử Mẩy - chủ nhân của món đặc biệt này, thì Đậu phụ nhự là món không thể thiếu trong mỗi gia đình người Dao, nó là món ăn rất tốt trong mùa lạnh. Phải là những người phụ nữ Dao đảm đang mới biết chế biến món ăn này. Một thứ quà không thể bỏ qua khi đến với chợ “Giật lùi” đó là rượu thóc, một thứ rượu riêng của người Dao Đỏ ở Sì Lở Lầu. Chẳng cần biết đến có mua hay không, nhưng hễ đàn ông đến chợ là sà ngay vào hàng rượu. Những can rượu được bàn tay người phụ nữ Dao rót liên tục mời lữ khách nếm thử, nếm cho đến say ngả nghiêng trời đất mới thôi. Dường như ở nơi đây rượu không còn là hàng hóa nữa mà nó trở thành một thứ văn hóa đặc biệt.
 

Đương nhiên chợ “Giật lùi” cũng như hầu hết các phiên chợ vùng cao, không chỉ để mua bán trao đổi hàng hóa mà nơi đây còn là điểm gặp gỡ của các chàng trai, cô gái khi đến tuổi hẹn hò. Người có gia đình rồi đi chơi chợ để thỏa nỗi nhớ, mong gặp người quen… Hay đơn giản chỉ để chia sẻ những riêng tư với bạn bè, người thân mà ngày thường không có dịp gặp. Phải chăng đó là những nét đẹp chỉ có ở những phiên chợ vùng cao.