Những ngôi nhà trình tường ở Lạng Sơn dần mai một

Nếp nhà cổ - dấu ấn thời gian
 

Trao đổi với cô giáo Đổng Thị Hiền, hướng dẫn đề tài “Bước đầu nghiên cứu về nhà trình tường của người Tày - Nùng ở xã Hữu Khánh, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn”, chị cho biết: xã Hữu Khánh hiện vẫn bảo tồn được khoảng gần 100 ngôi nhà trình tường bằng đất của các hộ đồng bào Tày và Nùng. Đặc biệt, tại các thôn Bản Khiếng, thôn Khòn Thống hiện vẫn còn giữ được khoảng 70 ngôi nhà trình tường, kiểu nhà trệt và nhà 2 tầng, mái lợp ngói âm dương rêu phong mang nét đẹp thâm trầm, cổ kính. Có những ngôi nhà “tuổi đời” đã lên tới cả trăm năm, được xây dựng với kỹ thuật cầu kỳ, lối kiến trúc xưa cũ như nhà của gia đình ông Chu Văn Xem, ông Nông Văn Toàn…
 

Ngôi nhà của ông Chu Văn Xem, dân tộc Nùng ở thôn Bản Khiếng được xây dựng với kiến trúc 2 tầng. Nhà dài khoảng 9 m, rộng 6,6 m, cao 3,7 m, được thiết kế gồm 3 ngăn: ngăn ngoài cùng là phòng khách; ngăn thứ hai là gian tiếp nối giữa phòng khách và buồng ngủ, ngăn trong cùng là buồng ngủ. Phần cửa buồng được thiết kế theo hình vòm khá mềm mại. Để xây dựng hoàn thiện ngôi nhà này, những người thợ đã sử dụng khoảng 62 m3 đất nén chặt. Kỹ thuật trình tường cũng được chuẩn bị rất cầu kỳ, phức tạp. Trong nhà trình tường, bà con dùng gỗ ngâm lâu ngày để ngăn cách tầng một và tầng hai, vì vậy, dù trải qua hàng trăm năm nhưng sàn những ngôi nhà này vẫn vững chắc.
 

Ngoài đất trình còn phải dùng rất nhiều đá suối làm nền, nền có kê cao và vững chắc thì nhà mới bền chắc. Ở Bản Khiếng, có những ngôi nhà được xếp đá suối cao hơn 1 m. Để xây dựng một ngôi nhà trình tường, từ khâu chuẩn bị đất, nhào đất, tiến hành trình tường đều rất công phu, thời gian hoàn thiện một ngôi nhà phải từ 1 - 3 tháng. “Một ngôi nhà trình tường tốt thì phải đảm bảo tường ngôi nhà không bị ngấm nước trong mùa mưa. Nhà phải chống được gió, ấm áp trong mùa đông, còn mùa hè thì chống được nóng và đảm bảo mát mẻ”, ông Toàn giải thích.

Những nếp nhà trình tường đã gắn bó với đồng bào các dân tộc Tày, Nùng ở Lộc Bình hàng trăm năm nay. Tuy nhiên, một thực tế đáng buồn là nhiều ngôi nhà trình tường cổ ở đây đang trong tình trạng xuống cấp, hư hại. Nhiều ngôi nhà do thời gian xây dựng đã quá lâu nên mái ngói bị nứt, mưa dột, tường lở và có nguy cơ sụp đổ khi trời mưa kéo dài. Ở trong những ngôi nhà xuống cấp như vậy, bà con rất bất an nên nhiều hộ gia đình đã phải phá đi những ngôi nhà trình tường cũ nát đầy kỷ niệm để xây nhà mới bằng gạch bê tông.

Ngôi nhà của ông Xem tuy vẫn còn nguyên vẹn nhưng gia đình ông cũng đã xây thêm một ngôi nhà mới bằng gạch bê tông bên cạnh để ở. Ngôi nhà trình tường chỉ dùng để đựng thóc lúa và đồ đạc. Còn nhà của ông Nông Văn Toàn, trưởng thôn Bản Khiếng thì đã thay thế mái ngói âm dương bằng ngói tây, tường xây bằng gạch sống. Chuồng trại nuôi lợn, gà và tường rào cũng đều được xây lại bằng gạch.

Ông Hoàng Văn Van, Trưởng thôn Khòn Thống cho biết: “Kỹ thuật dựng nhà trình tường của người Tày, Nùng thôn Khòn Thống rất cao. Những ngôi nhà của chúng tôi đảm bảo thẩm mỹ và truyền thống văn hóa. Tuy nhiên do nhu cầu sinh hoạt, hiện nay cả thôn có 131 hộ thì chỉ còn hơn 30 nhà giữ lại được nhà trình tường. Bảo tồn nhà trình tường là rất cần thiết”.
 

Còn cô giáo Đổng Thị Hiền chia sẻ: “Sẽ thật đáng buồn nếu một ngày nào đó, con cháu người Tày, Nùng của chúng tôi hỏi: Nhà trình tường của người Tày - Nùng là nhà như thế nào? Vì lẽ đó mà trong suốt 4 năm, tôi đã chú ý chụp lại những tấm ảnh về các ngôi nhà trình tường ở Lộc Bình để mong giữ lại được bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc Tày, Nùng”.

Để bảo tồn nhà trình tường truyền thống, ông Nông Văn Cao, Phó Chủ tịch UBND xã Hữu Khánh, huyện Lộc Bình cho biết: “Cách đây vài năm, các cơ quan chức năng của tỉnh Lạng Sơn đã triển khai một dự án về bảo tồn nhà trình tường cổ ở Hữu Khánh để phục vụ du lịch, nhưng sau khi khảo sát thực tế tại xã, dự án đến nay vẫn chưa được triển khai…”.

Hiện nay, nhân dân và chính quyền địa phương đang mong muốn các cơ quan chức năng sớm vào cuộc, nghiên cứu tìm ra các giải pháp hữu hiệu nhằm bảo tồn những ngôi nhà trình tường trước nguy cơ mai một.

Theo Langvietonline.vn