An ninh môi trường thuộc nhóm an ninh phi truyền thống. Báo cáo Thiên niên kỷ của Hội đồng Châu Mỹ của Liên hợp quốc xác định ngắn gọn và rõ ràng về an ninh môi trường: “An ninh môi trường là việc đảm bảo an toàn trước các mối nguy hiểm môi trường sinh ra do sự yếu kém trong quản lý hoặc thiết kế, và có nguyên nhân trong nước hay xuyên quốc gia”. Thế giới đã có trên 50 năm nghiên cứu vấn đề này. An ninh môi trường ở nước ta chưa được quan tâm đúng mức mặc dù nội hàm an ninh môi trường cũng đã được đưa vào Luật Bảo vệ môi trường 2014. An ninh môi trường ở Việt Nam đang bị xâm hại do hành động bất cẩn của chính chúng ta và do các yếu tố quốc tế mà chúng ta chưa hiểu biết đủ mức. Cần phải coi xâm phạm an ninh môi trường là một kiểu diễn biến hòa bình, bởi vì trên thế giới những bất ổn và xung đột thậm chí chiến tranh ở nhiều nơi đều có thể xuất phát từ lý do suy thoái, hủy diệt, tranh chấp môi trường và tài nguyên.
Dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội Đảng XI dành khoản c mục 2 phần II cho các chỉ tiêu của bảo vệ môi trường trong 5 năm tới, dành phần IX cho các vấn đề: Tăng cường quản lý tài nguyên, bảo vệ mi trường. Tuy nhiên,các phân tích và định hướng này mới chỉ đề cập đến các vấn đề ứng phó với ô nhiễm và suy thoái môi trường trong nước, chưa đề cập đến những vấn đề môi trường xuyên biên giới, đặc biệt trên bình diện an ninh môi trường.
 |
| Ảnh minh họa- TTXVN |
1.Một số vấn đề an ninh môi trường bức xúc nhất hiện nay ở nước ta
- Mất ổn định xã hội do biến đổi khí hậu
Biến động môi trường liên quan đến biến đổi khí hậu có rất nhiều khả năng dẫn đến tình trạng tị nạn môi trường. Thiên tai cùng với những đe dọa từ biến đổi khí hậu đang đẩy những người sống dựa vào thiên nhiên đến tình trạng nguy hiểm. Những người sống phụ thuộc trực tiếp vào nông nghiệp (nông dân trồng lúa) đặc biệt dễ bị tổn thương khi những trận lụt, nhiễm mặn và hạn hán liên tiếp phá hoại mùa màng. Trước nguy cơ này, người dân Đồng bằng Sông Cửu Long thích nghi bằng nhiều cách khác nhau. Một trong những cơ chế thích nghi là di cư. Việc thiếu các nguồn sinh kế thay thế, việc khó kiếm sống trên mặt nước ngập, cùng với những món nợ ngày càng tăng có thể góp phần đưa đến các quyết định di cư hàng loạt ở Đồng bằng Sông Cửu Long.
- An ninh nguồn nước đang bị đe dọa
Lượng nước hàng năm của Việt Nam có được là khoảng 850 tỷ m3, trong đó khoảng 500 tỷ m3 là nước quá cảnh từ nước ngoài chảy về. Hiện nay chúng ta đã sử dụng khoảng 400 – 450 tỷ m3 mỗi năm. Điều đó cho thấy chúng ta đang phụ thuộc vào nguồn nước chảy từ nước ngoài đến. Các nước trên thượng nguồn các dòng sông xuyên biên giới hiện đang tích cực đắp đập giữ nước thậm chí chuyển nước sang các dòng sông khác của họ. Nếu như thiếu nước, chúng ta sẽ không thể phát triển được chưa nói là phải nhượng bộ các quốc gia trên thượng nguồn về nhiều mặt để có nước.
Hiện nay, lưu vực sông Mekong trên thượng nguồn đang bị các nước ven sông băm vụn. Ngoài 8 con đập thủy điện trên thượng lưu do Trung Quốc đã và đang xây dựng, còn 70 con đập lớn nhỏ đã, đang và sẽ được dựng lên trên dòng nhánh Mekong thuộc lãnh thổ Lào (chưa kể đến Thailand và Việt Nam) và 11 con đập lớn trên dòng chính đang được gấp rút triển khai.
Đầu tháng 9/2015, Chính phủ Lào đã chính thức thông qua dự án thủy điện gây tranh cãi Don Sahong trên sông Mekong, gần biên giới với Campuchia. Vấn đề sẽ trở nên rất khác nếu sau Don Sahong, có thêm nhiều con đập nữa được dựng lên trên dòng chính, và vào mùa khô (theo kế hoạch là 9 con đập nữa nằm trên lãnh thổ Lào. Campuchia cũng có kế hoạch xây dựng hai đập thủy điện trên dòng chính là Stung Treng và Sambor). Nếu mỗi con đập chỉ cần tích nước trong 3 ngày thì độ trễ thủy văn có thể lên đến cả tháng trời. Khi đó rất khó có thể lường hết các tác động tiêu cực cho khu vực Đồng bằng sông Cửu Long trên nhiều phương diện.
- Nghèo đói do môi trường gia tăng
Suy thoái môi trường và tài nguyên là một lý do của nghèo đói. Hiện chưa có thống kê tách bạch là trong số người nghèo Việt Nam có bao nhiêu phần trăm là do môi trường suy thoái. Tuy nhiên, những vấn đề về nghèo do khô hạn và lũ lụt miền Trung, do khô hạn và nhiễm mặn ở đồng bằng sông Cửu Long, do nông dân mất đất, do ngư trường xuống cấp… là điều không cần bàn cãi. Chỉ tính riêng vụ đông xuân 2010 đã có đến 620.000 ha đất ở Đồng bằng sông Cửu Long bị nhiễm mặn. Ngư trường xuống cấp cùng với việc mất an ninh ở Biển Đông do tranh chấp đã làm số ngư dân bỏ nghề không ít. Những người sống phụ thuộc trực tiếp vào nông nghiệp (nông dân trồng lúa) đặc biệt dễ bị tổn thương khi những trận lụt, nhiễm mặn và hạn hán liên tiếp phá hoại mùa màng. Trong tương lai, cứ mười người Việt Nam lại có một người phải đối mặt với nguy cơ mất chỗ ở khi mực nước biển dâng tại châu thổ sông Cửu Long
- Ngoài ra, các hệ sinh thái san hô ở Biển Đông đang bị hủy diệt; ô nhiễm và sự cố môi trường xuyên biên giới chưa thể kiểm soát...
Theo thống kê chưa đầy đủ, từ năm 2003 đến nay đã phát hiện gần 3.000 container chứa hàng chục nghìn tấn ắc-quy chì phế thải và chất thải công nghiệp các loại nhập trái phép vào các cảng khu vực Hải Phòng dưới danh nghĩa “phế liệu”. Tuy nhiên, điều đáng nói là việc nhập khẩu phế liệu có trộn lẫn rác thải công nghiệp về các cảng diễn ra từ nhiều năm nay, nhưng vẫn chưa có giải pháp hữu hiệu để răn đe, phòng ngừa và xử lý...
2.Đề xuất với Báo cáo Chính trị tại Đại hội Đảng XII
Báo cáo Chính trị tại Đại hội Đảng không thể dành quá nhiều nội dung cho môi trường. Vì vậy trong lĩnh vực an ninh môi trường, tác giả chỉ đề nghị trong báo cáo cần đưa thêm 1 ý gồm 15 chữ: “Chủ động đảm bảo an ninh môi trường cho phát triển bền vững đất nước”, vào khoản 6, mục 2, phần II như sau:
II- Mục tiêu, nhiệm vụ tổng quát phát triển đất nước 5 năm 2016 - 2020
2- Mục tiêu và nhiệm vụ tổng quát phát triển đất nước trong 5 năm tới là tăng cường quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường; chủ động phòng, chống thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu, chủ động đảm bảo an ninh môi trường cho phát triển bền vững đất nước./.