Tu Mơ Rông là huyện vùng III của tỉnh Kon Tum. Huyện có trên 29.000 người, trong đó người Xơ Đăng chiếm hơn 96% dân số. Sản xuất nông nghiệp chiếm tỷ trọng cao nhưng hiệu quả thấp, đời sống vật chất của người dân còn nhiều khó khăn. 3 năm qua, cuộc sống của người Xơ Đăng ở Tu Mơ Rông đã có nhiều thay đổi.

Những ngày cuối tháng 10, cánh đồng lúa gần 150 ha tại thung lũng Măng Ri (xã Măng Ri, huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum) đang ngả sang màu vàng - màu của mùa lúa chín. Tiết trời chớm thu trong xanh, mát mẻ càng tô thêm nét đẹp cho những thửa ruộng bậc thang nơi đại ngàn Tây Nguyên. Đặc biệt, lúa nơi đây được người dân canh tác 100% hữu cơ, mang đến cơ hội xây dựng thương hiệu lúa gạo riêng, gắn với phát triển du lịch cho địa phương.

Tây Nguyên đầy nắng gió nhưng mưa cũng dầm dề dai dẳng không kém, nó kéo dài suốt sáu tháng trong năm. Để chống chọi với thiên nhiên trong mùa mưa, đồng bào các dân tộc nơi đây đã tự tạo cho mình những tấm áo, nón đi mưa khá độc đáo từ các nguyên vật liệu sẵn có của núi rừng.

Rào làng là tập tục lâu đời của đồng bào Xơ Đăng. Ngày nay, ít làng còn duy trì tập tục rào làng, nhưng đây vẫn là một trong những nét độc đáo trong tín ngưỡng tâm linh của người Xơ Đăng để lại.

Cũng giống như các dân tộc thiểu số khác ở Tây Nguyên, dân tộc Xơ Đăng sử dụng nhiều loại nhạc cụ phục vụ cho nhu cầu ca múa hát. Người Xơ Đăng coi cồng chiêng là biểu tượng cho cuộc sống của dân tộc. Chỉ cần nghe tiếng chiêng, người Xơ Đăng có thể nhận ra cộng đồng đang thực hiện những nghi lễ hay hoạt động văn hóa nào.

Đối với người Xơ Đăng huyện vùng cao Nam Trà My (Quảng Nam), bếp lửa không chỉ là nơi để đồng bào nấu cơm hàng ngày, nơi để họ sưởi ấm vào những đêm rừng Trường Sơn lạnh giá...

Người Xơ Ðăng thuộc số cư dân sinh tụ lâu đời ở Trường Sơn - Tây Nguyên và vùng lân cận thuộc miền núi của Quảng Nam, Quảng Ngãi. Người Xơ Ðăng cư trú ở tỉnh Kon Tum và hai huyện Trà My, Phước Sơn tỉnh Quảng Nam, huyện Tây Sơn, tỉnh Quảng Ngãi; sống tập trung nhất ở vùng quần sơn Ngọc Linh.