Độc đáo nhà sàn cổ của người Tày ở Thạch An

Công phu xây dựng nhà sàn độc đáo

Xưa thôn Tục Ngã, Đức Xuân là rừng rậm, bạt ngàn cây cối, nhiều thú dữ, chỉ có mấy nóc nhà thưa thớt. Bố ông Nông Hải Dương đến tuổi trưởng thành, lập gia đình xin cha mẹ làm ngôi nhà sàn mới kiên cố để tránh thú dữ, làm kho thóc, bảo đảm an toàn cho gia đình. Phải mất hơn 4 năm, 5 người khỏe sung sức trong gia đình và hơn 10 người thợ mộc cùng nhau chuẩn bị mới làm xong ngôi nhà sàn gỗ quý công phu. Ngày đó, gỗ là vật liệu chính. Hơn 2 năm cả nhà lên rừng tìm cây to, có độ dài từ 4 - 9 m. 36 cây là loại gỗ nghiến, trai, thông núi đá trăm năm tuổi. Lấy gỗ về để khô, những người thợ mộc giỏi mới tiến hành đục, bào, đo đạc, tính ghép thành hình khối để đục mộng, xà, vì kéo, mái lợp để dựng nhà… Năm 1903, ngôi nhà mới bằng gỗ quý to đẹp nhất bản hoàn thành, chiều rộng 8,5 m, chiều dài 23 m, 3 gian bằng gỗ, mái lợp ngói âm dương, vách bưng gỗ. Nhà sàn tầng dưới khoảng trống để nông cụ sản xuất, chăn nuôi gia cầm, tầng 2 là không gian sinh hoạt gia đình, gian giữa nơi trang trọng nhất đặt bàn thờ tổ tiên và cũng là phòng khách, phía sau là bếp. Hai bên là buồng riêng của bố mẹ và con. Phía trên cùng là gác xép nhỏ để thóc, ngô, đỗ, lạc…

Ông Dương kể: Năm 1934, thực dân Pháp siết chặt bộ máy đô hộ, bắt phu, áp bức dân làng sưu cao thuế nặng, nạn giặc dã, cướp bóc nổi lên. Sợ cảnh loạn lạc, ly tán, bố ông Dương mời 2 người anh trai về dựng thêm nhà với mình để nếu nhà ai có việc gì thì dễ dàng hợp sức bảo vệ nhau, an toàn hơn. 3 anh em thống nhất 2 ngôi nhà mới làm nối vào nhà cũ thông nhau, chứ không ngăn cách. 3 hộ vẫn chung như một nhà để quây quần, đoàn kết chung sống bên nhau.

Ngôi nhà bố ông Dương được 2 người anh làm thêm 6 gian với kiến trúc nhà gỗ, lợp ngói âm dương giống ngôi nhà ban đầu. Ngôi nhà trở thành kiến trúc độc đáo bởi hơn 100 cột gỗ dựng thành khung nhà, trong đó, có gần 40 cột chính cao 9 m, cột cao nhất chạy thành 2 hàng. Mặt cắt ngang chia ngôi nhà làm nhiều ngăn, nhưng vì không ngăn lại nên tạo ra mặt cắt dọc nối nhau bởi những cột to, tạo nên không gian 3 chiều. Tổng diện tích 9 gian hơn 400 m2. Phía sau nhà là dãy núi cao, phía trước là cánh đồng rộng có suối chảy qua. Trước cửa nhà làm sàn để ngồi hóng mát mùa hè, phơi ngô, thóc…, mang đậm nét sinh hoạt văn hóa người Tày. Điều đặc biệt, 9 gian nhà gỗ khi quan sát kỹ, các cột gỗ nối khớp qua lỗ mộng với vì kèo, xà ngang. Tất cả được bào nhẵn, nối khít nhau không có khe hở nhỏ. Gỗ quý lâu năm nhẵn bóng, không bị mối, mọt ăn tróc.

Nếp nhà gắn kết các thế hệ

Từ năm 1900 đến nay, ngôi nhà sàn 9 gian thôn Tục Ngã vẫn vững trãi qua 5 thế hệ (ông, bố, mẹ, con, cháu, chắt…) của gia tộc nhà ông Dương. Ngôi nhà không chỉ đặc biệt về độ bền vững vì làm bằng gỗ quý, công phu, tài hoa các thợ mộc xưa làm nhà mà vững về gắn kết linh thiêng mỗi người trong gia tộc. Vào nhà sàn 9 gian rất rộng nhưng khách luôn thấy đầm ấm vì tiếng trẻ con nô đùa, người già cưng nựng, bồng bế con trẻ; bếp lửa bập bùng mùi thơm cơm mới.
 

Hằng năm, cứ vào lễ tảo mộ 3/3 âm lịch, ông Dương đại diện cho 3 nhà lại mời hơn 100 người anh em họ tộc về tảo mộ tưởng nhớ tổ tiên. Ngày Tết mọi người gia tộc dù xa hay gần lại về nhà sàn 9 gian thờ cúng tổ tiên, xum họp gia đình, gặp mặt chúc phúc cho nhau để gửi gắm tình cảm, gắn kết yêu thương, bảo tồn linh thiêng dòng tộc.