Hát Then của Việt Nam được vinh danh Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

Hát Then của Việt Nam được vinh danh Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại
Thông tin từ Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, thể thao và Du lịch) ngày 13/12 cho biết: Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam được ghi danh vào Danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. 
Nghệ nhân Hà Văn Thuấn truyền dạy cho cháu, chắt trong gia đình những làn điệu Then cổ. Ảnh: TTXVN
Nghệ nhân Hà Văn Thuấn truyền dạy cho cháu, chắt trong gia đình những làn điệu Then cổ. Ảnh: TTXVN

Theo đó, vào hồi 15 giờ 23 phút ngày 12/12/2019 giờ địa phương (3 giờ 23 phút ngày 13/12/2019 giờ Việt Nam), tại Phiên họp Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 14 của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) diễn ra tại Bogotá, Colombia, di sản Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam chính thức được UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Nghệ nhân Hà Văn Thuấn truyền dạy cho cháu, chắt trong gia đình những làn điệu Then cổ. Ảnh: TTXVN
Nghệ nhân Hà Văn Thuấn truyền dạy cho cháu, chắt trong gia đình những làn điệu Then cổ. Ảnh: TTXVN

Việc UNESCO vinh danh hát Then là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại đã góp phần khẳng định bản sắc văn hóa phong phú của dân tộc Việt Nam, sự gắn kết cộng đồng, đề cao tôn trọng đa dạng văn hóa, khuyến khích đối thoại giữa các cá nhân, cộng đồng, dân tộc khác nhau vì sự khoan dung, tình yêu và lòng bác ái đúng theo tôn chỉ và mục tiêu của Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO.

Thực hành nghi lễ Then thể hiện tình đoàn kết giữa các tộc người, tôn trọng thế giới quan tộc người theo mục tiêu của UNESCO; giúp nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của di sản các cộng đồng dân tộc không chỉ ở Việt Nam, mà còn ở nhiều quốc gia trên thế giới.

Nghệ nhân Mã Văn Trực ( huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn) biểu diễn làn điệu hát Then. Ảnh: Minh Đức –TTXVN
Nghệ nhân Mã Văn Trực ( huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn) biểu diễn làn điệu hát Then. Ảnh: Minh Đức –TTXVN

Thay mặt Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng cộng đồng thực hành nghi lễ Then của người Tày, Nùng, Thái, Cục trưởng Cục Di sản văn hóa Lê Thị Thu Hiền đã cam kết thực hiện các biện pháp cần thiết nhằm bảo vệ các giá trị của thực hành Then; cảm ơn Hội đồng thẩm định, thành viên của Uỷ ban Liên Chính phủ, Ban thư ký đã làm việc tận tình để ghi danh di sản này của Việt Nam.

Theo Ủy ban Liên Chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, hồ sơ đề cử di sản văn hóa phi vật thể Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam đáp ứng 5 tiêu chí để ghi danh vào Danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Nghệ nhân Ma Phúc Hưu, thôn Tân Hợp, xã Tân An, huyện Chiêm Hóa (Tuyên Quang) truyền dạy làn điệu Then cho thế hệ trẻ với mong ước thế hệ sau tiếp tục bảo tồn và phát triển nghệ thuật truyền thống của dân tộc. Ảnh: Minh Đức – TTXVN
Nghệ nhân Ma Phúc Hưu, thôn Tân Hợp, xã Tân An, huyện Chiêm Hóa (Tuyên Quang) truyền dạy làn điệu Then cho thế hệ trẻ với mong ước thế hệ sau tiếp tục bảo tồn và phát triển nghệ thuật truyền thống của dân tộc. Ảnh: Minh Đức – TTXVN

Đầu tiên là thực hành Then ở Việt Nam tạo thành một phần cơ bản trong đời sống tinh thần của người Tày, Nùng, Thái, phản ánh mối quan hệ giữa con người, thế giới tự nhiên và vũ trụ. Nghi lễ Then thể hiện bản sắc văn hóa của các dân tộc này, từ phong tục đến nhạc cụ, múa, âm nhạc. Nhờ các chức năng văn hóa xã hội, Then góp phần giáo dục đạo đức, lối sống nhân đạo và bảo vệ các phong tục, truyền thống văn hóa ở Việt Nam.

Nghệ nhân Hoàng Đức Thăng ( bên phải, bản Dâng, xã Cao Bồ, huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang) truyền dạy cách sử dụng đàn tính cho thế hệ trẻ. Ảnh: Minh Đức –TTXVN
Nghệ nhân Hoàng Đức Thăng ( bên phải, bản Dâng, xã Cao Bồ, huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang) truyền dạy cách sử dụng đàn tính cho thế hệ trẻ. Ảnh: Minh Đức –TTXVN

Việc ghi danh Nghi lễ Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam sẽ làm nổi bật sự đóng góp của di sản trong việc giữ gìn bản sắc dân tộc và củng cố tình đoàn kết giữa các dân tộc khác nhau; thu hút sự chú ý đến các di sản khác trên khắp thế giới, bao gồm các thực hành nghi lễ, nghi lễ mang tính xuất nhập thần và nghi lễ shaman.

Trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang hầu như huyện nào (kể cả thành phố Tuyên Quang) cũng có hát Then, nhưng vùng hát Then đậm đặc, được duy trì, bảo tồn nguyên giá trị chủ yếu ở các huyện Chiêm Hóa, Nà Hang, Lâm Bình. Ảnh: TTXVN
Trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang hầu như huyện nào (kể cả thành phố Tuyên Quang) cũng có hát Then, nhưng vùng hát Then đậm đặc, được duy trì, bảo tồn nguyên giá trị chủ yếu ở các huyện Chiêm Hóa, Nà Hang, Lâm Bình. Ảnh: TTXVN

Sức sống của di sản được đảm bảo bởi các cá nhân, gia đình hoặc cộng đồng, những người mời thầy Then đến làm lễ cầu sức khỏe, cầu an và cầu mùa. Từ năm 2001, Chính phủ đầu tư kinh phí từ các Chương trình quốc gia về văn hóa để bảo vệ di sản văn hóa của các cộng đồng dân tộc Việt Nam, trong đó có nghi lễ Then. Các biện pháp bảo vệ được đề xuất theo định hướng mà chương trình này khởi xướng, gồm: Ban hành các văn bản quy phạm pháp luật và hướng dẫn để bảo vệ, phát huy giá trị của di sản văn hóa phi vật thể; khuyến khích các hoạt động nghiên cứu và tạo điều kiện phù hợp phục vụ nghiên cứu; triển khai các hoạt động nhận diện, kiểm kê và tư liệu hóa; nghệ nhân dân gian truyền dạy kiến thức bằng cách kết hợp đưa hát Then, tính tẩu vào chương trình giảng dạy ở trường, xuất bản các ấn phẩm để nghiên cứu, giảng dạy, quảng bá, di sản Then bằng cách thúc đẩy, khuyến khích những người trẻ quan tâm đến việc thực hành. Các cộng đồng và nghệ nhân đã tích cực tham gia vào việc lập kế hoạch, đề xuất các biện pháp bảo vệ di sản.

Bầu đàn tính sử dụng trong hát Then được làm từ quả bầu phơi khô, thân đàn được làm từ gỗ thừng mực. Ảnh: Minh Đức –TTXVN
Bầu đàn tính sử dụng trong hát Then được làm từ quả bầu phơi khô, thân đàn được làm từ gỗ thừng mực. Ảnh: Minh Đức –TTXVN
Nghệ nhân dân gian và các cộng đồng liên quan tích cực tham gia vào tất cả các giai đoạn chuẩn bị hồ sơ đề cử thông qua các cuộc họp, hội thảo, hội nghị và tập huấn. Các cộng đồng, nhóm người, cá nhân, câu lạc bộ, thầy Then và gia đình đang thực hành Then đều thể hiện sự đồng thuận một cách tự nguyện bằng văn bản, thông qua các bản ghi âm, ghi hình, bao gồm cả ý kiến về mong muốn hỗ trợ chuẩn bị hồ sơ đề cử cũng như các cam kết của họ để bảo vệ di sản văn hóa.

Nghệ nhân Lưu Xuân Lai (70 tuổi) tại thôn Đồng Uẩn, xã Phúc Chu, huyện Định Hóa là một trong ba nghệ nhân hát then đàn tính ở tỉnh Thái Nguyên được Nhà nước tặng thưởng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú”. Ông là người có công truyền dạy hát then đàn tính cho hàng trăm học viên ở 24 xã thuộc huyện Định Hóa. Ảnh: Hoàng Nguyên – TTXVN.
Nghệ nhân Lưu Xuân Lai (70 tuổi) tại thôn Đồng Uẩn, xã Phúc Chu, huyện Định Hóa là một trong ba nghệ nhân hát then đàn tính ở tỉnh Thái Nguyên được Nhà nước tặng thưởng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú”. Ông là người có công truyền dạy hát then đàn tính cho hàng trăm học viên ở 24 xã thuộc huyện Định Hóa. Ảnh: Hoàng Nguyên – TTXVN.

Di sản Then của 11 tỉnh lần lượt được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia kể từ năm 2012; Danh mục được cập nhật gần đây nhất vào năm 2017. Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch của Việt Nam là cơ quan chịu trách nhiệm duy trì, cập nhật danh mục kiểm kê. Hàng năm, các Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch/Sở Văn hóa và Thể thao ở các tỉnh có di sản Thực hành Then có trách nhiệm phối hợp với đại diện của cộng đồng và các nghệ nhân liên quan để cập nhật danh mục kiểm kê.

Liên hoan nghệ thuật hát Then đàn tính các dân tộc Tày - Nùng - Thái toàn quốc lần thứ 6. Ảnh: Thành Đạt – TTXVN
Liên hoan nghệ thuật hát Then đàn tính các dân tộc Tày - Nùng - Thái toàn quốc lần thứ 6. Ảnh: Thành Đạt – TTXVN

Then là một thực hành nghi lễ không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam, phản ánh các quan niệm về con người, thế giới tự nhiên và vũ trụ. Then luôn luôn được trao truyền bằng truyền khẩu khi thực hành nghi lễ Then, thể hiện sự kế tục giữa các thế hệ. Các thầy Then đóng vai trò chính yếu trong việc chuyển giao các kỹ năng và bí quyết liên quan, một số thầy Then thực hiện khoảng 200 nghi lễ Then một năm.

Trong địa bàn tỉnh Tuyên Quang hầu như huyện nào (kể cả thành phố Tuyên Quang) cũng có hát Then, nhưng vùng hát Then đậm đặc, được duy trì, bảo tồn nguyên giá trị chủ yếu ở các huyện Chiêm Hóa, Nà Hang, Lâm Bình. Ảnh: TTXVN
Trong địa bàn tỉnh Tuyên Quang hầu như huyện nào (kể cả thành phố Tuyên Quang) cũng có hát Then, nhưng vùng hát Then đậm đặc, được duy trì, bảo tồn nguyên giá trị chủ yếu ở các huyện Chiêm Hóa, Nà Hang, Lâm Bình. Ảnh: TTXVN

Di sản Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái tập trung chủ yếu ở các tỉnh vùng Đông Bắc (Bắc Giang, Bắc Kạn, Cao Bằng, Hà Giang, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Thái Nguyên, Tuyên Quang), vùng Tây Bắc (Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai) và một số địa phương khác ở Việt Nam.
Thanh Giang
(TTXVN)

Có thể bạn quan tâm