Sáo crơtót của người Cơ- tu

Theo ông Bh’ríu Thiện (68 tuổi, dân tộc Cơ- tu sống tại thôn Bhơ Hôồng 1, xã Sông Kôn, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam), sáo crơtót là loại nhạc cụ độc đáo được cha ông truyền lại từ xưa đến nay, được cất lên để gọi nhử, mồi chim.

Sáo crơtót là nhạc cụ thuộc họ hơi, cấu tạo hình dáng nhỏ, gọn, chất liệu được chế tác từ ống nứa, dài khoảng 8cm, một đầu còn nguyên mắt. Đoạn giữa của ống nứa, người ta khoét sâu tạo cho ống nứa có dáng hình phễu, dưới mắt nứa khoảng 1cm có một lỗ nhỏ, dùng cật nứa vót mỏng để tạo lưỡi gà, để khi thổi sẽ tạo nên âm thanh đặc biệt. Khi thổi crơtót, nghệ nhân Cơ- tu  áp dụng các kỹ thuật rung hơi, lấy hơi từ miệng thông qua lưỡi gà tác động vào lỗ nhỏ trên thân sáo crơtót để tạo ra những âm thanh, tiếng kêu phù hợp cho từng con mồi trong mỗi lần nhử chim… Vì vậy, khi con chim nghe tiếng crơtót giống tiếng hót (kêu) của mình thì lập tức sẽ bay sà xuống và dính nhựa đã được bôi sẵn trên thân cây. Lúc này, người nhử chim chỉ việc gỡ chim và bỏ vào lồng.
 

Hiện nay, sự thay đổi trong tập quán lao động, sản xuất cùng với sự giao thoa văn hóa, đã góp phần làm thay đổi cuộc sống của đại bộ phận tộc người Cơ- tu  vùng núi Quảng Nam. Người Cơ- tu không còn đi săn thú, hái quả rừng, trong đó có việc nhử chim nữa. Tuy nhiên, crơtót vẫn được người Cơ- tu  cả 3 vùng (cao, trung và thấp) sử dụng, song số người còn biết thổi không nhiều. Còn lớp trẻ Cơ- tu  bây giờ không mặn mà với âm nhạc của tổ tiên, ông bà, trong đó có crơtót nữa. Tìm được một người thổi crơtót như ông Bh’ríu Thiện không phải chuyện đơn giản.

Ông Bh’ríu Thiện vừa vuốt ve crơtót, vừa nói: “Thổi crơtót không chỉ là thổi đúng bài bản, mà phải thổi sao cho ngân nga, lay động cả núi rừng... Crơtót là một trong những di sản quý giá của người Cơ- tu . Nếu mai này, loại nhạc cụ truyền thống này mai một, hình ảnh crơtót dần dần bị chìm khuất vào sự lãng quên... thì thật đáng tiếc”.