Người Dao Đỏ và những phương thuốc bí truyền

Dùng thuốc thay trà uống hằng ngày

Thuộc địa bàn thành phố Lào Cai, nhưng người Dao Đỏ ở thôn Phìn Hồ, xã Tả Phời lại sống trên đỉnh núi cao quanh năm mây phủ, thời tiết mát mẻ, thậm chí mùa đông còn có tuyết rơi. Nơi đây có nhiều loại thảo dược quý sinh trưởng và phát triển. Vì sinh sống bên rừng thảo dược, người Dao Đỏ ở Phìn Hồ đã nắm giữ nhiều bài thuốc chữa bệnh hiệu quả, đặc biệt là thuốc chữa các bệnh về gan, dạ dày...

Khi tôi ngỏ ý muốn tìm hiểu những bài thuốc của người Dao ở Tả Phời, Bí thư Chi bộ thôn Phìn Hồ - Chảo Láo Sử cho hay: “Để tìm hiểu tất cả các bài thuốc của người Dao, chắc các anh phải về đây sống với người dân mấy năm mới hiểu hết được. Bởi lẽ, hầu như người Dao trưởng thành nào cũng biết lấy một vài bài thuốc như thuốc chữa rắn cắn, thuốc mát gan... Mỗi người có bí quyết lấy thuốc riêng, không ai giống ai”.

Bỏ qua thứ thuốc lá tắm vốn đã quá quen thuộc, bài thuốc mà gia đình người Dao nào cũng dùng hằng ngày là thuốc mát gan. Có lẽ, đây mới là bài thuốc phổ biến nhất trong cộng đồng người Dao Đỏ. Bài thuốc vừa có tác dụng giải độc, mát gan vừa bồi bổ sức khỏe để người Dao đi rừng, làm nương không biết mệt, uống rượu không biết say.

Bà Chảo Mùi Khé, 86 tuổi, là “thầy thuốc” nổi tiếng trong thôn Phìn Hồ, hiện có nhiều người đang theo học nghề lấy thuốc. Mới gặp bà Khé, chắc chẳng ai nghĩ năm nay bà đã cập tuổi 90, bởi vóc dáng khỏe mạnh, ánh mắt vẫn tinh nhanh. Hằng ngày, bà đều đặn vào rừng lấy thuốc chữa bệnh cho bà con trong thôn, trong xã.

Nói về bài thuốc mát gan, bà Khé chia sẻ: “Người Dao nào cũng biết tới bài thuốc này, mỗi người có cách lấy thuốc khác nhau, nhưng vị chủ đạo trong bài thuốc chủ yếu là giảo cổ lam và cây thuốc hình lá gan mà chính tôi cũng không biết gọi tên chính xác là gì. Dùng nước hãm thuốc này uống thay trà thì lá gan sẽ được thanh lọc, không lo mắc bệnh về gan”.

“Khắc tinh” của bệnh dạ dày

Không chỉ ở Tả Phời, thành phố Lào Cai mà trên địa bàn huyện Bát Xát và huyện Sa Pa, người Dao Đỏ cũng nắm giữ nhiều bài thuốc quý. Ngoài dùng thuốc mát gan thay trà uống hằng ngày, người Dao Đỏ còn nắm giữ bài thuốc chữa bệnh dạ dày, thậm chí có bài thuốc giúp người bị liệt có thể đi lại bình thường.

Vợ chồng ông bà Tẩn Sài Din - Tẩn San Mẩy, ở thôn Ngải Chồ, xã Dền Sáng (Bát Xát) được nhiều người biết đến với biệt tài chữa bệnh dạ dày, liệt, thậm chí cả bệnh phong… Trong căn nhà gỗ có cả một kho thuốc quý được 2 vợ chồng ông Din lấy từ rừng về tích trữ để chữa bệnh cho bà con. Đã có nhiều người bị bệnh dạ dày trong và ngoài địa phương được hai vợ chồng ông Din chữa khỏi. Chữa bệnh cho mọi người được ông bà lang Tẩn Sài Din - Tẩn San Mẩy coi là việc làm phúc. Ai được chữa khỏi bệnh, ông bà chỉ lấy vài trăm nghìn tiền công. Một bài thuốc chữa bệnh dạ dày cần tới 20 - 30 vị thuốc, tùy mức độ bệnh nặng hay nhẹ. Các loại thuốc này, ông Din, bà Mẩy chẳng biết gọi tên là gì, chỉ phân biệt bằng hình dạng và mùi vị mà cũng chỉ bà Mẩy biết do được chân truyền từ bà ngoại.

Không chỉ bệnh dạ dày, vợ chồng ông Din còn có thể chữa bệnh cho người bị liệt đi lại như người thường. Trường hợp của chị Tẩn Tả Mẩy, ở thôn Dền Sáng, xã Dền Sáng là một ví dụ. Hồi bé, chị Mẩy vốn không được tỉnh táo do bệnh về thần kinh. Đến năm 19 tuổi, chị bỗng lên cơn co giật và liệt tứ chi, không thể đi lại được. Gia đ�