Lễ cúng bến nước của người Hrê

 

Hiện nay người Hrê sinh sống chủ yếu ở miền Tây tỉnh Quảng Ngãi như huyện Sơn Hà, Ba Tơ, Minh Long; huyện An Lão, tỉnh Bình Ðịnh; một số ít ở huyện Kon Plông (Kon Tum).

Đồng bào Hrê, huyện An Lão (Bình Định) tái hiện lại Lễ cúng bến nước

 

Hàng năm vào khoảng cuối tháng 12 âm lịch, sau mùa gieo trồng và chuẩn bị đón Tết cổ truyền, đồng bào Hrê tổ chức Lễ cúng bến nước để tạ ơn Yàng (Trời).

Với đồng bào Hrê, nguồn nước là nơi nữ thần Vada ngự trị, nơi giữ hồn người, giữ gia tài, súc vật của bản làng. Đồng bào cúng thần nước là để tri ân nguồn nước đã giúp cho người dân cày cấy, gieo hạt trên nương được no đủ, đồng thời mời thần nước về ăn tết cùng với dân làng. Lễ cúng bến nước còn được gọi là Tết giọt nước, Tết bến nước.

Ngày xưa bến nước là vũng nước trong mát ở cạnh bờ sông, bờ suối hoặc khe nước từ núi chảy ra, nơi dân làng chọn để lấy nước sinh hoạt. Ngày nay, bến nước có khi là bể chứa hoặc một công trình nước sạch được dẫn từ thượng nguồn về.

Theo tín ngưỡng, đồng bào Hrê vẫn đến đây cúng “Thần nước”. Bởi, sau một năm làm ăn lo toan vất vả để chuẩn bị bước sang năm mới, dân làng muốn tẩy trừ mọi xui xẻo, rủi ro của năm cũ và đón năm mới vạn sự tốt lành, an bình, no ấm, may mắn cho bản thân và cả buôn làng.  

Trước khi tiến hành nghi lễ cúng, già làng, trưởng thôn thông báo họp bàn với dân làng để giao nhiệm vụ chuẩn bị mọi việc chu toàn. Thanh niên trai tráng được giao làm vệ sinh bến nước. Phụ nữ, người già dọn dẹp nhà cửa, đường làng.

Lễ được chia thành hai phần: Cúng tại bến nước và cúng rượu cần tại nhà già làng.

Lễ vật cúng tại bến nước gồm rượu, trầu cau, một con gà trống màu trắng hoặc con heo trắng (tùy vào mức đóng góp của dân làng). Thầy cúng cắt tiết gà, sau đó đưa gà cho đám thanh niên làm thịt, chỉ giữ lại mỏ, mào, móng gà tượng trưng để lên bàn cúng cùng với tiết. Lúc này bà con dân làng bỏ trầu cau lên bàn cúng để thầy tiếp tục cúng (sói), rồi thầy đốt nhoi Clâu (một loại trầm hương lấy từ rừng già) để xua đi u ám, rủi ro, bệnh tật cho dân làng.

Để tiếp thêm sức mạnh cho thầy cúng gửi gắm những điều mong ước nói với thần linh, dân làng đeo sợi dây chỉ vào cổ thầy và cùng đưa tay về phía trước nơi có khói hương ngào ngạt cầu mong thần linh có thể nghe được lời cầu nguyện.

Những vị thần linh được tôn xưng gọi về để cúng dâng lễ vật là Yàng Rét (thần nước), Yàng Giang (thần sông), Yàng Gông (thần núi). Cúng xong, thầy cúng cùng một số người đưa sợi dây, mang theo trầu cau làm lễ vật xuống nước tạ ơn Yàng Rét và xin Yàng phù hộ những điều tốt lành đến cho dân làng.

Sau đó, đồng bào tập trung tại nhà già làng làm nghi lễ sói rượu cần. Già làng chọn một ống nước đổ vào ché rượu cho thầy cúng. Những người được uống rượu đầu tiên là thầy cúng, già làng, người có uy tín trong làng.

Đây là nghi lễ truyền thống mang nét văn hóa đặc trưng, đậm chất nhân văn, có ý nghĩa giáo dục sâu sắc cho thế hệ trẻ về đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của đồng bào dân tộc Hrê.