Sức hút văn hóa bản địa Nam Tây Nguyên

Về miền huyền thoại

Mặt trời đã ngã bên kia đỉnh núi, buôn Đăng Gia của người Cil, Lạch dưới chân núi Lang Biang bập bùng bếp lửa gọi chiều. Đoàn xe du lịch xếp hàng dài trên cung đường dẫn đến chân núi. Họ là những du khách tìm về miền đất huyền thoại này bởi sự mê hoặc của văn hóa bản địa Nam Tây Nguyên. 

Không gian cổ tích, nguyên sơ. Ngọn lửa rừng hừng hực cháy. Tiếng tù-và, tiếng cồng chiêng quấn quyện. Già làng Krajan Plin mở đầu “đêm nhạc cộng đồng” bằng một câu tiếng dân tộc bản địa, có lẽ xin phép Yàng! Khung cảnh trở nên huyền bí, sự háo hức, lạ lẫm đồng hiện trên những khuôn mặt du khách, khi nghe già làng giới thiệu về mạch nguồn văn hóa người K’Ho, truyền thuyết về ngọn Lang Biang hùng vĩ. Ngồi cạnh tôi, chị Hà Thu, du khách đến từ Cần Thơ cho hay: “Mình đi du lịch khá nhiều nơi rồi, nhưng đây là lần đầu tiên mình đến với miền đất này. Quả thật, văn hóa Tây Nguyên có sức hút kỳ lạ”. 

Với hơn 75% đồng bào dân tộc bản địa sinh sống, người Cil, Lạch ở Lạc Dương vẫn gìn giữ bản sắc văn hóa độc đáo, đó là không gian văn hóa cồng chiêng, lễ hội, âm nhạc truyền thống, nghề dệt thổ cẩm và văn hóa rượu cần. Không chỉ phát triển theo mô hình du lịch cộng đồng ngay tại buôn làng, tại các điểm du lịch trong huyện như: Khu du lịch Lang Biang, Làng Cù Lần, du lịch sinh thái Vườn quốc gia Bidoup-Núi Bà…, các giá trị văn hóa truyền thống cũng được cư dân bản địa giới thiệu tới du khách trong và ngoài nước. 

Thời gian qua, hoạt động biểu diễn cồng chiêng dưới chân núi Lang Biang hấp dẫn du khách, trên hành trình khám phá cao nguyên Lâm Viên. Phó Chủ tịch UBND huyện Lạc Dương Nguyễn Quốc Kỳ cho biết: “Hiện ở huyện có 12 nhóm biểu diễn âm nhạc cồng chiêng, với khoảng 400 nghệ nhân. Sự ra đời của các nhóm nhạc này đã tạo sự sôi nổi trong hoạt động văn hóa địa phương, góp phần bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống của người bản địa, đồng thời mang lại giá trị kinh tế khi tiếp biến trong môi trường du lịch”. 

Trưởng nhóm cồng chiêng Yồ Rơng, anh K’Druynhs cho hay: “Mỗi nhóm cồng chiêng ở đây khoảng 20 đến 30 người, thường phục vụ du khách từ chiều đến tận khuya. Mỗi đợt biểu diễn khoảng ba giờ, với chương trình giới thiệu văn hóa bản địa, văn hóa thưởng thức rượu cần Lang Biang và phần giao lưu. Làm thêm buổi tối thôi, nhưng đã góp phần thay đổi cuộc sống của đồng bào mình”.

Ngoài văn nghệ cồng chiêng trong hương rượu cần Lang Biang nghiêng ngả, trên những cung đường đất đỏ bazan Nam Tây Nguyên, sức hút từ văn hóa làng người Mạ ở Khu du lịch ĐamB’ri (TP Bảo Lộc), làng gà Đarahoa, làng dệt thổ cẩm K’Long của người Cil (Đức Trọng), làng gốm Krăng Gọ và sự huyền bí của chiếc nhẫn Srí của người Churu (Đơn Dương), những cuộc đua ngựa không yên truyền thống… cũng khiến du khách ước muốn tìm về.

Chị Ka Đông (36 tuổi), có “thâm niên” hơn mười năm làm hướng dẫn viên “bất đắc dĩ”. Với vốn liếng tiếng Anh bập bõm tự học đã giúp Ka Đông truyền thông điệp về sự tích làng Gà, gắn với chế độ mẫu hệ, tục thách cưới của dân tộc mình đến những vị khách nước ngoài. Nhờ duyên kể chuyện, những người con của núi như Ka Đông đã “kéo” được du khách về với làng Đarahoa, những tấm thổ cẩm, đồ lưu niệm của người Cil đã có chỗ đứng trong lòng khách hàng.
 

Gìn giữ và phát huy

Chủ trương của Đảng và Nhà nước là đẩy mạnh hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa. Nhưng phải có cách làm sao để giá trị văn hóa phát triển, có truyền thống, có tiếp biến và sử dụng được trong môi trường du lịch, đó chính là vấn đề cần hóa giải. 

Còn nhớ, năm 1999, huyện Lạc Dương đã thành lập câu lạc bộ văn hóa xã Lát, tập hợp các nghệ nhân người dân tộc bản địa có tâm huyết để truyền dạy văn hóa dân tộc cho thế hệ con cháu. Mục đích ban đầu là như thế, nhưng bắt nhịp với sự phát triển kinh tế, du khách tìm đến với Lạc Dương ngày càng nhiều, và lần lượt 12 nhóm biểu diễn cồng chiêng ra đời để phục vụ du lịch. Già làng Krajan Plin hồi tưởng: “Năm đó, mình đã bán mười con trâu để mua dàn đàn, trống hiện đại, cùng với dàn nhạc dân tộc “kéo” thanh niên trong buôn đến với âm nhạc. Mình đứng ra thành lập đội cồng chiêng đầu tiên, tập cho bọn trẻ chơi chiêng, hát yal yau, tăm pớt, nhờ vậy mà giữ được cái nôi văn hóa của đồng bào mình”.

Qua đó, cho thấy đồng bào dân tộc bản địa vẫn ước muốn, thông qua “cầu nối” du lịch, văn hóa và những sản phẩm truyền thống của họ vượt ra khỏi ranh giới buôn làng. Tuy nhiên, để có sự phát triển bền vững, phải gắn kết chặt chẽ giữa việc khai thác, phát huy với việc gìn giữ, tôn tạo. “Chúng ta cần bảo tồn không gian, cảnh quan đã nảy sinh; đồng thời biết nuôi dưỡng, phát huy giá trị bản sắc văn hóa dân tộc” - Phó Chủ tịch UBND huyện Lạc Dương Nguyễn Quốc Kỳ, bộc bạch.

Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, giá trị sinh thái gần như thuần nhất, nhưng giá trị văn hóa thì tạo được sự khác biệt. Có thể nói, Đà Lạt - Lâm Đồng hấp dẫn du khách chủ yếu về mặt sinh thái, nếu như biết “gia cố” thêm đặc trưng về mặt văn hóa, sẽ tạo thêm thế mạnh khác cho địa phương. Lấy nghệ thuật biểu diễn cồng chiêng Lang Biang làm ví dụ. Rõ ràng nó phù hợp thị hiếu giải trí thuần túy và mang lại lợi ích cho bà con, từ đó mới kêu gọi bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa được và từng bước tìm hướng đi phù hợp. 

Tỉnh Lâm Đồng có 43 dân tộc quần tụ, sinh sống. Hàng năm, địa phương đều bố trí một phần kinh phí cho hoạt động bảo tồn và phát huy nét văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc bản địa. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lâm Đồng đã và đang tham mưu các chính sách, định hướng, giải pháp để khôi phục các nét văn hóa truyền thống đặc trưng của đồng bào các dân tộc tại địa phương. “Thời gian tới vẫn tiếp tục duy trì chương trình này, đồng thời tiến hành khảo sát, điền dã thêm, để vừa giúp bà con nhận thức được tầm quan trọng trong bảo tồn bản sắc văn hóa của mình, vừa phát hiện ra những nét mới, để có phương án khôi phục, phát huy giá trị, phục vụ các hoạt động khác. Đó là định hướng lâu dài…” - Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lâm Đồng Nguyễn Thị Bích Ngọc, cho biết.

Để văn hóa bản địa truyền thống được gìn giữ, bồi đắp và phát triển trong môi trường văn hóa hiện đại, rất cần sự vào cuộc của nhiều tổ chức, ban ngành trong nghiên cứu, nhận diện, nguồn vốn… Tin rằng, khi đó, trên những cung đường vào buôn làng sẽ tấp nập du khách. Những làng dệt thổ cẩm, làng gốm, những đêm nhạc cồng chiêng huyền thoại… sẽ là những điểm đến độc đáo trên hành trình khám phá nét đẹp văn hóa Nam Tây Nguyên.